Ανιχνεύοντας τον «Μελαγχολικό εργάτη» και τη σιωπηρή διάσταση της κρίσης

Το βιβλίο «Ο μελαγχολικός εργάτης» του Άρη Ασπρούλη αφορά σε μία μελέτη περίπτωσης που χρησιμοποιεί ως παράδειγμα το εργοστάσιο της ΔΕΗ στη Μεγαλόπολη, αναλύοντας τις σιωπηρές επιπτώσεις της κρίσης για τον άνθρωπο και το πώς αυτές επηρεάζουν τον τρόπο πρόσληψης του εαυτού, της εργασίας και των άλλων, υπό το πρίσμα της εργασίας.

Το βιβλίο έχει την κλασική δομή κοινωνιολογικής έρευνας, αλλά συγχρόνως φροντίζει τον αναγνώστη∙ του δίνει τα εργαλεία να κατανοήσει και να ενταχθεί στο περιβάλλον του εργοστασίου.

Ο Ασπρούλης αφιερώνει δύο ολόκληρα κεφάλαια για να εντάξει τον αναγνώστη πλήρως στο θεωρητικό πλαίσιο της έρευνας, να του χαρίσει τις βάσεις για καλύτερη πρόσληψη των όσων θα ειπωθούν, να νιώσει ότι παρατηρεί ο ίδιος τις μεταβολές στη συμπεριφορά των εργατών και τα αίτιά τους.

Στη μελέτη περίπτωσης χρησιμοποιεί ως εργαλεία του κοινωνιολογικές θεωρίες, προηγούμενες μελέτες για τα τα εργοστάσια της ΔΕΗ, αλλά και μελέτες περίπτωσης για βιομηχανίες εκτός Ελλάδος, τα οποία συνδυάζει με ποιοτική έρευνα πεδίου, ανοιχτές συνεντεύξεις και επιτόπια παρατήρηση. Όλα τα παραπάνω τα εστιάζει γύρω από τρεις βασικούς άξονες, την υγεία, το εργασιακό ήθος και την προσωπική ζωή των εργατών. 

Διερευνώντας λοιπόν, το τι αλλαγές δημιουργήθηκαν στην εργασία μετά την οικονομική κρίση, αλλά κυρίως πώς αυτές ερμηνεύονται από τους ίδιους τους εργάτες, ο Ασπρούλης τοποθετεί αργά και σταθερά όλα τα κομμάτια του παζλ στην ταυτότητα του «μελαγχολικού εργάτη». 

Από την αρχή ως το τέλος της ανάγνωσης δε δημιουργείται η απορία του γιατί γίνεται λόγος για «μελαγχολικό» εργάτη, είναι απολύτως ξεκάθαρο και παρ’ όλο που η μελέτη περίπτωσης αφορά σε εργάτες εργοστασίου της ΔΕΗ, ο καθένας μπορεί να τοποθετήσει τον εαυτό του στη θέση των συνεντευξιαζόμενων, και να νιώσει την ελπίδα και τις φιλοδοξίες του για το εργασιακό περιβάλλον, να περιορίζονται αισθητά, και τα όνειρά του να δίνουν τη θέση τους  στον συμβιβασμό, στη σιωπηρή σύμβαση.

Μόνος στόχος, το σταθερό εισόδημα -αν και αυτό απογοητευτικά χαμηλό πλέον-, και η αναμονή της σύνταξης -αρκετά αβέβαιη φυσικά.  

Γίνεται λόγος και για θυσία ψυχικής και σωματικής υγείας, τα αίτια της οποίας εν τέλει ούτε οι ίδιοι οι εργαζόμενοι δεν κατανοούν.

Οι εργάτες του εργοστασίου μιλούν στο βιβλίο για το πως είναι να δουλεύεις στην «κόλαση» του λιγνίτη -όπως την αποκαλούν-, για την ψυχολογική  κούραση, την εξοικείωση με τις ανήθικες πρακτικές για επιβίωση και ανέλιξη στον χώρο εργασίας («μέσο», «ρουφιανιά»), για την υποστελέχωση,  το «τσουβάλιασμα» των εργαζομένων ενός κλάδου εργασίας από την κοινωνία και την απομυθοποίηση της έννοιας της «προκοπής», «αν είμαι επιμελής και διαβάζω θα καταφέρω να σπουδάσω, αν σπουδάσω θα καταφέρω να βρω δουλειά, αν βρω δουλειά θα καταφέρω να εργαστώ, αν εργαστώ θα καταφέρω τα πράγματα που επιθυμώ στη ζωή μου».

Δύσκολα μπορεί να ισχυριστεί κανείς πως κάποιες από τις παραπάνω παραμέτρους φαντάζει αγνωστη ή υπερβολική. 

Πρόκειται για ένα βιβλίο που φωτίζει τη σημασία της κοινωνικής αποξένωση ως μία σιωπηρής, αλλά ισχυρής διάστασης «σήψης της κοινωνίας μας» -εκτός από την αδικία, τη διαφθορά και τη βία. Ένα βιβλίο που συνοψίζει το «ταξίδι» από τη βεβαιότητα στην εποχή των μεγάλων ερωτημάτων.

* Όλες οι φωτογραφίες από το προσωπικό αρχείο του Άρη Ασπρούλη