Από τον Προμηθέα μέχρι το Λος Άντζελες: Αιώνες ιστορίας του ανθρώπου με τη φωτιά

Η φωτιά έχει διαδραματίσει θεμελιώδη ρόλο στην εξέλιξη της ανθρωπότητας.

Όμως, όσο είναι αξιοθαύμαστη, χρήσιμη και ακόμα και όμορφη, είναι εξίσου επικίνδυνη, θηριώδης και τρομακτική.

Η φωτιά μπορεί να φτιάξει πολυποίκιλες και διαφορετικές εικόνες στο μυαλό των ανθρώπων.

Από την ανακάλυψη της σε ένα παλαιολιθικό σπήλαιο, στο μαγείρεμα ενός ζεστού φαγητού σε μία παλαιική κουζίνα, στις ανυπέρβλητες ανθρώπινες ανακαλύψεις μέχρι ένα απόγευμα του χειμώνα μπροστά σε ένα τζάκι που σιγοκαίει.

Αλλά δυστυχώς η φωτιά δεν σταματάει εκεί.

Οι εικόνες της συνεχίζουν στις φυσικές καταστροφές που προκαλεί μία αστραπή, στον Νέρωνα, στην πυρά που έκαιγαν τις μάγισσες, στους πυρομανείς και τους εμπρηστές. Φτάνει στη βιβλική αποκάλυψη και στην κόλαση του Δάντη.

Και φτάνει και μέχρι τις σύγχρονες ιστορίες που κόβουν την ανάσα, όπως σ’ εμάς η τραγωδία στο Μάτι της Αττικής, η φωτιές στον Αμαζόνιο και η τελευταία πύρινη λαίλαπα που καίει το Λος Άντζελες της Καλιφόρνια.

Η ανακάλυψη της φωτιάς

Μία αξιοσημείωτη αρχαιολογική έρευνα του 2021 σε ένα απομακρυσμένο σπήλαιο στη Νότια Αφρική απέδειξε ότι οι πρώτοι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν τη φωτιά πριν από τουλάχιστον 900.000 χρόνια, σύμφωνα με το Independent.

Η ανακάλυψη προσθέτει κρίσιμες νέες πληροφορίες στη συναρπαστική ιστορία της σχέσης αγάπης-μίσους της ανθρωπότητας με αυτό το μαγευτικό αρχαίο στοιχείο.

Πρόκειται όμως για μια ιστορία που εξακολουθεί να είναι γεμάτη άλυτα μυστήρια.

Ορισμένοι μελετητές υποψιάζονται ότι οι πρώτοι άνθρωποι ανακάλυψαν τον τρόπο σύλληψης και χρήσης της φωτιάς πριν από περίπου 1,8 εκατομμύρια χρόνια – αλλά δεν έχουν βρεθεί ακόμη αποδείξεις.

Αλλά προς το παρόν κανείς δεν γνωρίζει πραγματικά πότε εφευρέθηκε για πρώτη φορά ο εξοπλισμός για την παραγωγή φωτιάς – αν και είναι πιθανό να έγινε μέσα στα τελευταία 500.000 χρόνια.

Η φωτιά υπήρξε βασικό συστατικό της ανθρώπινης οικονομίας για πολλές εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια.

Ωστόσο οι αρχαιολόγοι έχουν μέχρι στιγμής καταφέρει να αποκαλύψουν μόνο ένα μικρό μέρος αυτής της αξιοσημείωτης ιστορίας της τεχνολογικής και πολιτιστικής εξέλιξης που σχετίζεται με τη φωτιά.

Η σκοτεινή πλευρά της φωτιάς

Αλλά έχει επίσης, κατά καιρούς, προκαλέσει τεράστια ζημιά.

Κατά τη διάρκεια των χιλιετιών, οικισμοί και πόλεις έπεσαν θύματα μαζικών καταστροφικών πυρκαγιών – και η φωτιά έχει χρησιμοποιηθεί εδώ και πολύ καιρό ως καταστροφική δύναμη στον πόλεμο.

Όμως, μέχρι στιγμής, οι προϊστορικοί δεν έχουν κανένα πραγματικό τρόπο να ανακαλύψουν πότε χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά η τεχνολογία της φωτιάς στον πόλεμο.

Υγρό πυρ, 1070 Μ.Χ.

Και όμως, οι γνώσεις μας για τη σχέση της ανθρωπότητας με τη φωτιά αυξάνονται σταθερά.

Τα νέα στοιχεία από τα σπήλαια της Νότιας Αφρικής αποδεικνύουν ότι οι πρώτοι άνθρωποι έπιαναν και χρησιμοποιούσαν τη φωτιά τουλάχιστον 900.000 χρόνια πριν (δηλαδή 600.000 χρόνια πριν από την εμφάνιση του δικού μας είδους, του Homo sapiens).

Χιλιετίες χρήσης

Πριν από 400.000 χρόνια οι πρώτοι άνθρωποι κατασκεύαζαν τις πρώτες ειδικά κατασκευασμένες εστίες.

Πριν από 380.000 χρόνια, οι πρώτοι άνθρωποι (στη σημερινή Γερμανία) φαίνεται ότι χρησιμοποιούσαν τη φωτιά για να σκληρύνουν τα ξύλινα εργαλεία – και πριν από 300.000 χρόνια, στο σημερινό Ισραήλ, χρησιμοποιούσαν τη φωτιά για να θερμάνουν τον πυριτόλιθο, καθιστώντας έτσι την πέτρα ευκολότερη στο να σκαλιστεί.

Μέχρι το 100.000 π.Χ. η ανθρωπότητα είχε αρχίσει να χρησιμοποιεί τη φωτιά για να θρυμματίζει πέτρες – και μέχρι το 60.000 π.Χ., οι άνθρωποι του Νεάντερταλ χρησιμοποιούσαν τη φωτιά για να παράγουν πίσσα που χρησιμοποιούσαν ως κόλλα.

Τα στοιχεία για τον πρώτο γνωστό εξοπλισμό παραγωγής φωτιάς χρονολογούνται στο 50.000 π.Χ. (στη Γαλλία) – και η πρώτη γνωστή χρήση της φωτιάς σε τελετουργίες (καύσεις ανθρώπων) χρονολογείται πριν από 40.000 χρόνια (στην Αυστραλία).

Αλλά όλες αυτές οι ημερομηνίες αντιπροσωπεύουν απλώς την τρέχουσα γνώση.

Καθώς αναπτύσσονται νέες ερευνητικές μέθοδοι και τεχνικές χρονολόγησης, πολλές από αυτές τις ημερομηνίες θα μετατοπιστούν προς τα πίσω, αποκαλύπτοντας έτσι την εφευρετικότητα ακόμη παλαιότερων ομάδων των πρώτων ανθρώπινων προγόνων μας.

Η σχέση του ανθρώπου με τη φωτιά

Η σχέση αγάπης-μίσους της ανθρωπότητας με τη φωτιά μόλις τώρα αναδύεται σταδιακά από την ομίχλη του χρόνου.

Ωστόσο, πρέπει να ξεχωρίσουμε την καλή φωτιά από την κακή.

Αυτό ακριβώς είναι που το μονοπώλιο του είδους μας καθιστά εφικτό και αυτό που απαιτεί η δύναμη της φωτιάς μας από εμάς.

Καθώς ο κόσμος αλλάζει, η κοινωνία στο σύνολό της πρέπει να συνεχίσει να μαθαίνει για την αλληλεπίδραση μεταξύ ανθρώπων και φωτιάς.

Η βαθιά κατανόηση της φωτιάς είναι απαραίτητη για την επίτευξη ενός βιώσιμου μέλλοντος.