ΕΔΔΑ: Έκρινε την Ουκρανία ένοχη για τη σφαγή στο Εργατικό Κέντρο της Οδησσού

Σε συνεδρίασή του το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου δικαίωσε συγγενείς θυμάτων και επιζώντες της φωτιάς στον Εργατικό Κέντρο της Οδησσού (διεθνώς γνωστό ως Odesa Trade House Union) η οποία έλαβε χώρα το 2014. Το δικαστήριο έκρινε ανάμεσα στα άλλα την ενοχή της Ουκρανίας για την πλημμελή διερεύνηση και συγκάλυψη της μαζικής δολοφονίας.

Οι διαμαρτυρίες του Μαϊντάν κορυφώθηκαν στις 22 Φεβρουαρίου 2014, όταν ο πρόεδρος Γιανουκόβιτς αναχώρησε για τη Ρωσική Ομοσπονδία και απομακρύνθηκε από το ουκρανικό κοινοβούλιο επειδή «δεν εκτέλεσε τα συνταγματικά του καθήκοντα» σύμφωνα με την Ουκρανική Βουλή η οποία τον εκδίωξε.

Στη συνέχεια έλαβε χώρα μια σειρά αλλαγών στο πολιτικό σύστημα της Ουκρανίας, συμπεριλαμβανομένου του σχηματισμού μιας νέας προσωρινής κυβέρνησης, ακολουθούμενης από την αντικατάσταση της ηγεσίας, ιδίως της Υπηρεσίας Ασφαλείας της Ουκρανίας – SSU και της Γενικής Εισαγγελίας – PGO, καθώς και των επικεφαλής των περιφερειακών κρατικών διοικήσεων.

Στο παρόν κείμενο μεταφράστηκαν 70 περίπου άρθρα. Συνολικά η έκθεση του ΕΔΔΑ περιέχει περισσότερα από 450 άρθρα.

Τι αφορούσαν οι προσφυγές προς το ΕΔΔΑ

Οι αιτήσεις αφορούν τη μαζική αναταραχή και την πυρκαγιά στην Οδησσό στις 2 Μαΐου 2014, η οποία είχε βαριές απώλειες. Οι προσφεύγοντες είναι οι εγγύτεροι συγγενείς ορισμένων από εκείνους που έχασαν τη ζωή τους, καθώς και τριών επιζώντων της πυρκαγιάς.

Κατήγγειλαν βάσει του άρθρου 2 της Σύμβασης ότι το κράτος παρέλειψε να προστατεύσει τις ζωές τους ή τις ζωές των συγγενών τους και ότι δεν υπήρξε αποτελεσματική εγχώρια έρευνα για το θέμα. Η κα Βιατσεσλάβοβα παραπονέθηκε επίσης, βάσει του άρθρου 8 της Σύμβασης, για την καθυστέρηση στην παράδοση της σορού του πατέρα της για ταφή.

Οι συγκρούσεις είχαν ως αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους 48 άνθρωποι, 46 εκ των οποίων ήταν ακτιβιστές κατά του Μαϊντάν. 42 από τα θύματα έχασαν τη ζωή τους στην πυρκαγιά του Συνδικαλιστικού Οίκου της Οδησσού, 200 τραυματίστηκαν, 120 άνθρωποι διασώθηκαν από τη φωτιά και άλλοι 210 απομακρύνθηκαν.

Τα γεγονότα ήταν η πιο αιματηρή εμφύλια σύγκρουση στην περιοχή μετά την εξέγερση των μπολσεβίκων της Οδησσού το 1918.

Φωτογραφίες από την ημέρα του εμπρησμού του Εργατικού Κέντρου της Οδησσού.

Το χρονικό της σφαγής στο Εργατικό Κέντρο της Οδησσού

Οδησσός 2 Μαϊου 2014. Η ατμόσφαιρα μυρίζει μπαρούτι. Από τα τέλη του Φεβρουαρίου του 2014, οι διαδηλωτές υπέρ της Επανάστασης (Μαιντάν), αλλά και οι αντι-διαδηλωτές, έχουν συστήσει Λαϊκές Επιτροπές Αυτοάμυνας, οι οποίες εξοπλίζονταν.

Συγκεντρώνονται 1.000 με 2.000 διαδηλωτές «υπέρ της Επανάστασης – Μαϊντάν» στην πλατεία Σομπόρνα. Ορισμένοι από αυτούς, ιδίως μέλη των μονάδων αυτοάμυνας του Μαϊντάν, φορούσαν κράνη, ασπίδες και μάσκες και κρατούσαν τσεκούρια ή ξύλινα ή μεταλλικά ραβδιά. Ορισμένοι εθεάθησαν να φέρουν πυροβόλα όπλα. Απέναντί τους 300 διαδηλωτές αντι-Μαϊντάν και ανάμεσά τους δημοτικοί αστυνομικοί, αστυνομικοί και μέλη των ομάδων αυτοάμυνας του αντι-Μαϊντάν.

Γύρω στις 3.30 μ.μ. άρχισαν οι συγκρούσεις. Σύμφωνα με όλες τις πηγές που έχει στη διάθεσή του το Δικαστήριο, οι ακτιβιστές κατά του Μαϊντάν πλησίασαν και επιτέθηκαν στους υποστηρικτές υπέρ του Μαϊντάν αφού εκείνοι μόλις είχαν ξεκινήσει την πορεία τους κατά μήκος της προγραμματισμένης διαδρομής.

Η Ομάδα της 2ας Μαΐου παρατήρησε ορισμένους φιλορώσους ακτιβιστές να ανοίγουν πυρ προς την κατεύθυνση των διαδηλωτών υπέρ της ενότητας χρησιμοποιώντας όπλα με κοντόκαννα όπλα. Και οι δύο πλευρές χρησιμοποίησαν πυροτεχνικές συσκευές και αεροβόλα όπλα, πέταξαν πέτρες, χειροβομβίδες αναισθητοποίησης (κρότου – λάμψης) και βόμβες μολότοφ.

Πως ξεκίνησαν τα επεισόδια

Ο φάκελος της υπόθεσης περιέχει μια «κατάθεση μάρτυρα» του κ. Ντιντένκο με ημερομηνία 10 Ιουλίου 2015, την οποία έδωσε σε έναν Ρώσο δικηγόρο σε άγνωστο πλαίσιο. Ο κ. Ντιντένκο, ο οποίος περιέγραψε τον εαυτό του ως ακτιβιστή κατά του Μαϊντάν, δήλωσε ότι συμμετείχε ενεργά στις συγκρούσεις στο κέντρο της πόλης της Οδησσού.

Σύμφωνα με τον ίδιο, οι ακτιβιστές κατά του Μαϊντάν είχαν φοβηθεί ότι οι διαδηλωτές υπέρ της ενότητας θα κατέστρεφαν τον καταυλισμό σκηνών στο κέντρο Κουλικόβε και ως εκ τούτου είχαν προσεγγίσει την πορεία υπέρ της ενότητας. Υποστήριξε, χωρίς να παράσχει περαιτέρω λεπτομέρειες, ότι οι αστυνομικοί που βρίσκονταν στο κέντρο της πόλης εκείνη τη στιγμή φάνηκαν να ευνοούν τους υποστηρικτές της υπέρ-ενότητας.

Ο κ. Ντιντένκο σημείωσε ότι οι πρώτοι πυροβολισμοί είχαν πέσει προς την κατεύθυνση της πορείας υπέρ του Μαϊντάν όπως πιστεύει από ορισμένους υπαλλήλους των αρχών επιβολής του νόμου, γεγονός που εκκίνησε τις συγκρούσεις. Κάτι που έρχεται σε συμφωνία και με τις άνω μαρτυρίες που αποδέχθηκε το δικαστήριο.

Μέχρι τις 3.50 μ.μ. οι αστυνομικοί είχαν σχηματίσει έναν κλοιό που χώριζε τις δύο πλευρές, με την πλάτη στραμμένη στους φιλορώσους ακτιβιστές. Οι τελευταίοι προσπάθησαν να δημιουργήσουν οδοφράγματα χρησιμοποιώντας κάδους απορριμμάτων.

Όπως επεσήμανε η Ομάδα της 2ας Μαΐου (υπέρ του Μαϊντάν), με αναφορά σε δημόσια διαθέσιμα φωτογραφικά και βιντεοσκοπημένα πλάνα, ορισμένοι αστυνομικοί και ορισμένοι διαδηλωτές κατά του Μαϊντάν φορούσαν παρόμοια κόκκινη αυτοκόλλητη ταινία στα χέρια τους.

Στο κτίριο του Εργατικού Κέντρου της Οδησσού

Οι διαδηλωτές κατά του Μαϊντάν στην πλατεία Κουλικόβε, έχοντας επίγνωση της κατάστασης που εξελίσσεται στο κέντρο της πόλης, αποφάσισαν να καταφύγουν στο κτίριο του Εργατικού Κέντρου της Οδησσού, ένα πενταώροφο κτίριο που βλέπει στην πλατεία.

Γύρω στις 6.50 μ.μ. έσπασαν την πόρτα και πήραν μέσα διάφορα υλικά, μεταξύ των οποίων και κουτιά που περιείχαν βόμβες μολότοφ και τα προϊόντα που χρειάζονταν για την κατασκευή τους.

Οι φιλορώσοι διαδηλωτές πήραν επίσης στο εσωτερικό μια ηλεκτρογεννήτρια με καύσιμα που χρησιμοποιούσαν στον καταυλισμό των σκηνών. Με ξύλινες παλέτες που είχαν χρησιμοποιηθεί για τη στήριξη των σκηνών στην πλατεία, καθώς και με διάφορα ξύλινα και πλαστικά έπιπλα που είχαν καταφέρει να βρουν μέσα στο κτίριο, απέκλεισαν τις εισόδους από το εσωτερικό και έστησαν οδοφράγματα.

Γύρω στις 7.20 μ.μ. διαδηλωτές υπέρ της επανάστασης (Μαϊντάν) έφτασαν στην πλατεία Κουλικόβε και άρχισαν να βάζουν φωτιά στις σκηνές και να καταστρέφουν τα υπάρχοντα στο εσωτερικό τους.

Εκατέρωθεν ρίψη μολότοφ και πυροβολισμοί

Όπως φαίνεται από διάφορα δημόσια διαθέσιμα βίντεο, μια ομάδα φιλορώσων διαδηλωτών στην οροφή του κτιρίου του Συνδικάτου πέταξε βόμβες μολότοφ στο πλήθος που βρισκόταν από κάτω.

Ακτιβιστές υπέρ της Επανάστασης άρχισαν επίσης να πετούν βόμβες μολότοφ προς την κατεύθυνση του κτιρίου. Σύμφωνα με πληροφορίες, ακούστηκαν πυροβολισμοί και από τις δύο πλευρές.

Σύμφωνα με την Ομάδα 2 Μαΐου, οι αντι-Μαϊντάν διαδηλωτές που οχυρώθηκαν μέσα στο κτίριο του Εργατικού Κέντρου είδαν να πυροβολούν προς την κατεύθυνση του πλήθους από την οροφή και από διάφορα παράθυρα στον πρώτο και δεύτερο όροφο.

Η Ομάδα της 2ας Μαΐου αναφέρθηκε επίσης σε δημόσια διαθέσιμο βίντεο που δείχνει έναν ακτιβιστή υπέρ της ενότητας, ο οποίος αργότερα αναγνωρίστηκε ως ο κ. Βολκόφ, να πυροβολεί με πιστόλι προς την κατεύθυνση ενός παραθύρου του κτιρίου του Συνδικάτου από το οποίο είχε πεταχτεί ένας εκρηκτικός μηχανισμός.

Η φωτιά στην πλατεία Κουλικόβε, στην κατασκήνωση των διαδηλωτών του αντι-Μαϊντάν

Στις 7.31 μ.μ. έγινε η πρώτη τηλεφωνική κλήση στο κέντρο αποστολής του SES για την πυροσβεστική, η οποία βρισκόταν σε απόσταση 650 μέτρων. Ακολούθησαν πολλές παρόμοιες τηλεφωνικές κλήσεις, συμπεριλαμβανομένης μιας από το προσωπικό της Αποστολής Παρακολούθησης του ΟΗΕ, στις 7.43 μ.μ., αλλά δεν στάλθηκαν πυροσβεστικά οχήματα.

Μια ηχογράφηση, που υποτίθεται ότι ήταν από τις κλήσεις προς το κέντρο αποστολής, αναρτήθηκε αργότερα στο διαδίκτυο. Στην ηχογράφηση ακούγεται ο αποστολέας να λέει στους καλούντες ότι δεν υπήρχε κανένας κίνδυνος από την καύση σκηνών σε ανοιχτό χώρο και στη συνέχεια έκλεισε το τηλέφωνο. Κάποια στιγμή, ρώτησε τον προϊστάμενό της αν θα έπρεπε να συνεχίσει να απαντά με αυτόν τον τρόπο και έλαβε εντολή να το κάνει.

Στις 7.32 μ.μ. ο προϊστάμενος της κύριας υπηρεσίας SES στην περιοχή της Οδησσού, κ. Μποντελάν, ο οποίος είχε φθάσει στην Πλατεία  Κουλικόβε ένα λεπτό νωρίτερα με την επίσημη ιδιότητά τοy, έδωσε εντολή στο προσωπικό του SES μέσω τηλεφώνου να μην στείλουν πυροσβεστικά οχήματα εκεί χωρίς τη ρητή εντολή του.

Ο κ. Μποντελάν εξήγησε τελικά κατά τη διάρκεια της εσωτερικής έρευνας ότι είχε λάβει την απόφαση αυτή «λαμβάνοντας υπόψη την «πειρατεία» ενός πυροσβεστικού οχήματος λίγες ώρες νωρίτερα και για να αποτρέψει οποιαδήποτε παρόμοια «πειρατεία», καθώς και για να αποτρέψει κινδύνους για τη ζωή των πυροσβεστών».

Ακόμα μια φωτογραφία από την ημέρα των συγκρούσεων στην Οδησσό.

Ξεσπά η πυρκαγιά στο Εργατικό Κέντρο

Στις 7.45 μ.μ. ξέσπασε πυρκαγιά στο κτίριο του Εργατικού Κέντρου. Οι εγκλωβισμένοι στο εσωτερικό του έφτασαν να πιάσουν τον πυροσβεστικό εξοπλισμό, αλλά οι πυροσβεστήρες ήταν προφανώς εκτός λειτουργίας.

Το κέντρο αποστολής SES άρχισε αμέσως να δέχεται τηλεφωνήματα για τη φωτιά από αυτόπτες μάρτυρες. Επιπλέον, σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα των γεγονότων που παρέσχε η Ομάδα 2 Μαΐου, περίπου την ίδια ώρα, ένας αξιωματούχος της μονάδας της αστυνομίας της πόλης που είχε υπηρεσία ενημέρωσε το SES για την ανάγκη άμεσης αποστολής πυροσβεστικών δυνάμεων στην Πλατεία Κουλικόβε, αλλά το μήνυμα αυτό αγνοήθηκε.

Στις 7.54 μ.μ. η φωτιά είχε φτάσει στο αποκορύφωμά της και ορισμένοι από τους ανθρώπους που βρίσκονταν στο κτίριο προσπάθησαν απεγνωσμένα να διαφύγουν πηδώντας από τα παράθυρα των επάνω ορόφων. Ανάμεσά τους ήταν και ο κ. Ντμιτρίεφ. Μόλις έφτασε στο έδαφος, ένας υποστηρικτής του Μαϊντάν φέρεται να ήταν έτοιμος να τον χτυπήσει, όταν ένας άλλος ακτιβιστής της Μαϊντάν τον έσωσε και τον μετέφερε σε ασθενοφόρο. Πολλοί άνθρωποι έπεσαν νεκροί.

Βίντεο που αναρτήθηκε στο διαδίκτυο δείχνει διαδηλωτές υπέρ της ενότητας να κατασκευάζουν αυτοσχέδιες σκάλες και πλατφόρμες από τη σκηνή που είχε στηθεί για τους ομιλητές στην πλατεία και να τις χρησιμοποιούν για τη διάσωση των ανθρώπων που είχαν παγιδευτεί στο κτίριο, οι οποίοι στη συνέχεια απομακρύνθηκαν σε ασφαλείς ζώνες.

Υπάρχει επίσης βιντεοσκοπημένο υλικό που δείχνει άλλους διαδηλωτές υπέρ της ενότητας να επιτίθενται σε όσους είχαν πηδήξει ή πέσει από τα παράθυρα.

Μια από τις σκάλες με τις οποίες πολίτες διέσωσαν τους συμπολίτες τους. Παρότι σε αντιμαχόμενες ομάδες υπέρ και κατά της επανάστασης.

Η πυροσβεστική πήγε 40 λεπτά μετά – Η αστυνομία συνέλαβε τους επιζώντες φιλορώσους

Γύρω στις 8.30 μ.μ., οι πυροσβέστες εισήλθαν στο κτίριο. Στις 20.50 μ.μ. ανέφεραν ότι η πυρκαγιά είχε σβήσει. Η αστυνομία συνέλαβε εξήντα τρεις ακτιβιστές κατά του Μαϊντάν που βρίσκονταν ακόμη μέσα στο κτίριο ή στην οροφή.

Στις 4 Μαΐου 2014 μια ομάδα αρκετών εκατοντάδων διαδηλωτών κατά του Μαϊντάν εισέβαλε στο τοπικό αστυνομικό τμήμα όπου κρατούνταν όσοι είχαν συλληφθεί στο κτίριο των Συνδικάτων. Μετά από προφορική εντολή του κ. Φουτσέντζι, οι εξήντα τρεις συλληφθέντες αφέθηκαν ελεύθεροι χωρίς να ληφθεί καμία επίσημη απόφαση.

Γιατί καταδικάστηκε η Ουκρανία

Από το υλικό της δικογραφίας προκύπτει ότι το βράδυ της 2ας Μαΐου 2014 ένας ερευνητής συνέταξε μια αναφορά ότι βρήκε, στο κέντρο της πόλης, ένα αντικείμενο που φαινόταν να είναι σφαίρα.

Δεν υπάρχουν περαιτέρω πληροφορίες σχετικά με το θέμα αυτό, εκτός από το γεγονός ότι η έκθεση δεν έγινε δεκτή ως αποδεικτικό στοιχείο στην υπόθεση αριθ. 0380 με την αιτιολογία ότι ο εν λόγω ερευνητής δεν ήταν μέλος της ομάδας έρευνας που ασχολήθηκε με την υπόθεση.

Όπως παρατήρησε η Ομάδα της 2ας Μαΐου (υπέρ της Επανάστασης – Μαϊντάν), η περιοχή του κέντρου της πόλης όπου είχαν λάβει χώρα οι συγκρούσεις δεν είχε ασφαλιστεί από αστυνομική περίμετρο ούτε είχε επιθεωρηθεί από την αστυνομία.

Αντιθέτως, κατά τη διάρκεια της νύχτας της 2ας προς 3η Μαΐου 2014 στάλθηκαν εκεί τοπικές υπηρεσίες καθαρισμού και συντήρησης. Μέχρι το πρωί της 3ης Μαΐου 2014, η περιοχή είχε καθαριστεί πλήρως. Από τις 4 έως τις 20 Μαΐου 2014 το κτίριο ήταν ελεύθερα προσβάσιμο στο κοινό.

Στις 15 Μαΐου 2014 η αστυνομία πραγματοποίησε την πρώτη επιτόπια επιθεώρησή της στις περιοχές του κέντρου της πόλης όπου είχαν λάβει χώρα οι συγκρούσεις. Δεν βρέθηκαν αντικείμενα που να έχουν σχέση με την έρευνα.

Εννιά πρόσθετες πραγματογνωμοσύνες έγιναν από το 2016 έως το 2021

Σύμφωνα με τις πληροφορίες που παρείχε η κυβέρνηση, χωρίς περαιτέρω λεπτομέρειες, οι ανακριτικές αρχές πραγματοποίησαν εννέα πρόσθετες επιτόπιες πραγματογνωμοσύνες στις εν λόγω περιοχές μεταξύ 2016 και 2021.

Πολλές σφαίρες σε σώματα διαδηλωτών εναντίον της Επανάστασης (Μαϊντάν) δεν εξετάστηκαν στα εγκληματολογικά εργαστήρια και πετάχτηκαν. Οι περισσότεροι νεκροί πέθαναν από τα εγκαύματα και τις αναθυμιάσεις.

Οι άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους ως αποτέλεσμα της ταχείας εξάπλωσης της πυρκαγιάς και της απότομης αύξησης της θερμοκρασίας, λόγω του φαινομένου της καμινάδας του κεντρικού κλιμακοστασίου, που επιδεινώθηκε από τον αποκλεισμό των εσωτερικών θυρών με οδοφράγματα.

Η Ουκρανία δεν παραχώρησε πολλά από τα στοιχεία τα οποία ζητήθηκαν στο ΕΔΔΑ. Αυτό μαζί με το γεγονός της μη λογοδοσίας από πλευράς των διαδηλωτών υπέρ της επανάστασης, της μη διάσωσης των εγκλωβισμένων, της μη διερεύνησης των σφαιρών από τα εγκληματολογικά εργαστήρια και τον καθαρισμό του χώρου πριν μαζευτούν στοιχεία, αποτελούν παράγοντες της καταδικαστικής απόφασης.