Μέσα από τον πόλεμο του Πούτιν και τις αυθαιρεσίες του Τραμπ, θα γεννηθεί μια νέα Ευρώπη;

Η ζοφερή πραγματικότητα είναι ότι η Ευρώπη εξακολουθεί να αντιμετωπίζει μια άνευ προηγουμένου απειλή και, παρά τα σημάδια προόδου για την Ουκρανία στις συνομιλίες που διεξάγονται στην Τζέντα, την αντιμετωπίζει μόνη της.

Ακόμα χειρότερα, πρέπει τώρα να την αντιμετωπίσει με τις ΗΠΑ να εργάζονται εναντίον της. Ο Βλαντιμίρ Πούτιν και ο Ντόναλντ Τραμπ φαίνεται να μοιράζονται ένα σχέδιο: ένα καθεστώς τύπου Βισύ στην Ουκρανία και μια ευρωπαϊκή ήπειρο χωρισμένη σε σφαίρες επιρροής, τις οποίες η Ρωσία, οι ΗΠΑ (και ίσως η Κίνα) μπορούν να αποικίσουν και να εκμεταλλευτούν. Οι περισσότεροι ευρωπαϊκοί λαοί το διαισθάνονται αυτό. Μια κρίσιμη μάζα Ευρωπαίων ηγετών το καταλαβαίνει επίσης και, επιτέλους, αρχίζουν να αναλαμβάνουν δράση.

Η αντίδρασή τους αποτελεί τη βάση για ένα διαφορετικό είδος Ευρώπης από αυτό που γνωρίζουμε εδώ και δεκαετίες, την Ευρώπη που οικοδομήθηκε σε καιρό ειρήνης. Αυτή η Ευρώπη σφράγισε την ειρήνη στο εσωτερικό της – κυρίως μέσω της στενής οικονομικής και νομισματικής αλληλεξάρτησης. Εξωτερικά, η ασφάλειά της εγγυήθηκε σε μεγάλο βαθμό από τις ΗΠΑ μέσω του ΝΑΤΟ. Μέσω της αμυντικής συμμαχίας, οι ευρωπαϊκές χώρες ενεργούσαν ως πιστοί υπερατλαντικοί σύμμαχοι.

Επέτρεψαν στην Ουάσινγκτον να αποκομίσει σημαντικά κέρδη, αρχής γενομένης από την αμερικανική αμυντική βιομηχανία. Οι Ευρωπαίοι ακολούθησαν επίσης πειθήνια τις ΗΠΑ σε αυθαίρετες ενέργειες όπως η εισβολή στο Ιράκ το 2003, για την ανατροπή του Σαντάμ Χουσεΐν.

Η Ευρώπη μετά το 1945 και η Ευρώπη μετά το 1989 δεν υπάρχουν πια

Μέχρι τώρα, η ΕΕ είχε την πολυτέλεια να είναι αργή και δυσκίνητη – δεν υπήρχε βιασύνη. Ήταν σοφότερο να οικοδομήσει με επιμέλεια το «κοινό ευρωπαϊκό σπίτι», συνυφαίνοντας σταδιακά τα κοινά συμφέροντα και πιστεύοντας ότι σιγά-σιγά θα αναδυόταν μια κοινή ευρωπαϊκή ταυτότητα.

Ο πόλεμος στην Ευρώπη, ωστόσο, και η αναξιοπιστία των ΗΠΑ ως συμμάχου σημαίνει ότι πρέπει να αποδεχτούμε πλέον ότι η Ευρώπη μετά το 1945 και η Ευρώπη μετά το 1989 δεν υπάρχουν πια, σημειώνει χαρακτηριστικά ο βρετανικός Guardian.

Ωστόσο, μια νέα Ευρώπη γεννιέται – και είναι ευκολότερο να πούμε τι… δεν είναι παρά τι είναι. Δεν είναι η ΕΕ, ή δεν είναι αυτή που θεωρούσαμε επί μακρόν δεδομένη. Η ένωση των 27 χωρών δεν είναι απλά εξοπλισμένη για να λάβει αποφάσεις, με την ταχύτητα και το επίπεδο φιλοδοξίας που απαιτούνται για να αντιμετωπίσει τη δραματική, ζωτικής σημασίας, ταχέως μεταβαλλόμενη γεωπολιτική συγκυρία και αυτήν της ασφάλειας των πολιτών της.

Η νέα Ευρώπη και ο ρόλος της ΕΕ

Επιπλέον, η Ευρώπη περιλαμβάνει πλέον δούρειους ίππους, όπως ο Βίκτορ Όρμπαν της Ουγγαρίας και ο λαϊκιστής εθνικιστής Ρόμπερτ Φίκο της Σλοβακίας, οι οποίοι εργάζονται ξεκάθαρα για λογαριασμό της Ρωσίας του Πούτιν και των ΗΠΑ του Τραμπ.

Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο είδαμε Ευρωπαίους ηγέτες, όπως ο Εμμανουέλ Μακρόν και ο Κίρ Στάρμερ, να γίνονται οι κυρίαρχες φωνές, να αναλαμβάνουν δράση και να συγκαλούν έκτακτες συνόδους κορυφής στις πρωτεύουσές τους. Αλλά οι ευρωσκεπτικιστές, συμπεριλαμβανομένων εκείνων στην κυβέρνηση Τραμπ, που ελπίζουν ότι αυτό σημαίνει πως η δυσλειτουργική ΕΕ έχει παραμεριστεί και έχει καταστεί άσχετη, πέφτουν έξω.

Η Ευρώπη που γεννιέται δεν είναι επίσης εντελώς ξεχωριστή από την ΕΕ. Τα θεσμικά όργανα των Βρυξελλών, και ιδίως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το εκτελεστικό όργανο του μπλοκ, εμπλέκονται σε μεγάλο βαθμό στην οικοδόμηση της νέας Ευρώπης.

Γιατί ο Τραμπ αποφεύγει την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν;

Η απόφαση – ορόσημο για τη χαλάρωση των δημοσιονομικών κανόνων της Ευρωζώνης που συμφωνήθηκε την περασμένη εβδομάδα, ώστε να επιτραπεί μια μαζική αύξηση των δαπανών για τον «επανεξοπλισμό της Ευρώπης», η δημιουργία νέων χρηματοδοτικών μέσων για τη στήριξη της ευρωπαϊκής άμυνας, η ολοκλήρωση της ενιαίας αγοράς της ΕΕ και η ώθηση για έναν πολύ μεγαλύτερο κοινό προϋπολογισμό του μπλοκ, καλύτερα προσαρμοσμένο στις στρατηγικές προτεραιότητες που αντιμετωπίζει η ήπειρος, όλα αυτά θα διασφαλίσουν ότι τα θεσμικά όργανα των Βρυξελλών βρίσκονται στη θέση του οδηγού.

Δεν είναι λοιπόν περίεργο που ο Τραμπ επιδιώκει επιμελώς να αποφύγει την επαφή με την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν. Ακριβώς επειδή η Κομισιόν εξακολουθεί να έχει σημασία.

Το ΝΑΤΟ και ο ρόλος των εκτός ΕΕ μελών του

Η νέα Ευρώπη δεν είναι ούτε το ΝΑΤΟ. Όχι επειδή οι Ευρωπαίοι τού γύρισαν την πλάτη. Αλλά επειδή οι ΗΠΑ το έκαναν. Οι ΗΠΑ έχουν σήμερα πάνω από 100.000 στρατιώτες αναπτυγμένους στην Ευρώπη, 10.000 μόνο στην Πολωνία, με 40 στρατιωτικές βάσεις σε όλη την ήπειρο. Είναι πιθανό να δούμε μια μερική (ή και ολική) απόσυρση των αμερικανικών δυνάμεων από την ανατολική Ευρώπη και ίσως και πέραν αυτής.

Και δεδομένου ότι η ατλαντική συμμαχία βασιζόταν στην εμπιστοσύνη και στην πεποίθηση, τόσο μεταξύ των συμμάχων όσο και των αντιπάλων, ότι το άρθρο 5 της συνθήκης του ΝΑΤΟ (που λέει ότι μια επίθεση εναντίον ενός είναι επίθεση εναντίον όλων) ήταν αληθινό, το ερώτημα σήμερα είναι αν το ΝΑΤΟ εξακολουθεί να υπάρχει.

Κατά την τελευταία δεκαετία τουλάχιστον, υπήρχαν κάποιες αμφιβολίες για το αν οι ΗΠΑ θα υπερασπίζονταν πραγματικά μια μικρή ευρωπαϊκή χώρα που δέχεται επίθεση. Αλλά η αμφιβολία ήταν αρκετή για να λειτουργήσει αποτρεπτικά. Σήμερα, υπάρχει καμία αμφιβολία ότι αν μια μικρή (ή μεγάλη) ευρωπαϊκή χώρα δεχόταν επίθεση, ο Τραμπ δεν θα ερχόταν να τη σώσει;

Αλλά η νέα Ευρώπη που γεννιέται δεν μπορεί επίσης να χαρακτηριστεί απλώς ως «μη ΝΑΤΟ». Τα μέλη του ΝΑΤΟ εκτός της ΕΕ διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο. Το Ηνωμένο Βασίλειο, πρώτα και κύρια, αλλά και η Νορβηγία, ο Καναδάς, ακόμα και η Τουρκία, οι οποίες αναμένεται να συμβάλουν στην παροχή εγγυήσεων ασφαλείας για την Ουκρανία. Με διαφορετικούς τρόπους και με διαφορετικές πολιτικές ευαισθησίες, ακόμη και συμφέροντα, μοιράζονται όλοι την αίσθηση ότι μια σύγκλιση Πούτιν-Τραμπ στην Ουκρανία (και όχι μόνο) αποτελεί απειλή.

«Συνασπισμός προθύμων» αναζητεί ηγέτη

Έτσι, έχουμε μια Ευρώπη που είναι και δεν είναι η ΕΕ, είναι και δεν είναι το ΝΑΤΟ – είναι ένας «συνασπισμός των προθύμων», ενωμένος από μια κοινή αίσθηση απειλής και επείγοντος σκοπού, αλλά που δεν μπορεί να έχει μια μοναδική ηγετική φυσιογνωμία.

Ο ηγέτης μιας χώρας δεν θα γινόταν ποτέ αποδεκτός από τις άλλες χώρες του συνασπισμού, ενώ η κεφαλή ενός θεσμού, είτε πρόκειται για την ΕΕ είτε για το ΝΑΤΟ, θα κατέληγε να εκπροσωπεί ορισμένες αλλά όχι όλες τις εμπλεκόμενες χώρες.

Πρόκειται για μια νέα Ευρώπη, η οποία συντονίζεται από ηγέτες όπως ο Μακρόν, ο Στάρμερ, ο επερχόμενος Γερμανός καγκελάριος Φρίντριχ Μερτς και ο Πολωνός Ντόναλντ Τουσκ. Μοιράζονται τις αντιλήψεις για τις απειλές και τη βούληση να τις αντιμετωπίσουν. Εξάλλου, οι ευρωπαϊκές χώρες, μαζί, είναι από τις πλουσιότερες και ισχυρότερες στον κόσμο.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με επικεφαλής την φον ντερ Λάιεν, μπορεί και πρέπει να διαδραματίσει βασικό υποστηρικτικό ρόλο. Η διάσωση της Ουκρανίας είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη διασφάλιση της Ευρώπης. Μπορούν να τα καταφέρουν;