Νόσος Πάρκινσον: Ο ρόλος της ντοπαμίνης

Γράφει η Αλεξούδη Αθανασία, Νευρολόγος MD, MSc, PhD. Επιστημονικός Συνεργάτης Α’ Νευροχειρουργικής και Β’ Νευρολογικής Κλινικής ΕΚΠΑ. Νευρολογικό Ινστιτούτο Αθηνών.

Η νόσος του Πάρκινσον είναι η δεύτερη πιο συχνή νευροεκφυλιστική διαταραχή παγκοσμίως, μετά τη νόσο Αλτσχάιμερ, που επηρεάζει 6.2 εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως και αναμένεται αυτός ο αριθμός να αυξηθεί σε 12 εκατομμύρια έως το 2040. Στην Ελλάδα, οι διαγνωσμένες περιπτώσεις ξεπερνούν τις 20.000, με περίπου 1.000 νέες διαγνώσεις κάθε χρόνο. Ο επιπολασμός της νόσου ανέρχεται σε περίπου 200 περιπτώσεις ανά 100.000 κατοίκους, ενώ η επίπτωσή της είναι περίπου 25 νέες περιπτώσεις ετησίως ανά 100.000 πληθυσμού.

Η νόσος Πάρκινσον είναι μια πολυσυστηματική διαταραχή και παρόλο που τα κινητικά συμπτώματα είναι τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της νόσου, συνυπάρχει μια ποικιλία μη κινητικών συμπτωμάτων. Η νόσος Πάρκινσον πολύ ετερογενής όσον αφορά την ηλικία έναρξης, τα κινητικά συμπτώματα, τα μη κινητικά συμπτώματα, τον ρυθμό εξέλιξης και το γενετικό υπόβαθρο.

Τα κύρια κινητικά συμπτώματα περιλαμβάνουν:

• Βραδυκινησία 
• Μυϊκή δυσκαμψία 
• Τρόμο (συνήθως ηρεμίας)
• Διαταραχές ισορροπίας και βάδισης

Εκτός από τα κινητικά συμπτώματα, η νόσος συνοδεύεται από σοβαρές μη κινητικές εκδηλώσεις, όπως 

• Κατάθλιψη και αγχώδεις διαταραχές 
• Διαταραχές ύπνου 
• Γνωστικές διαταραχές 
• Διαταραχές Αυτονόμου (π.χ. υπόταση, γαστρεντερικά προβλήματα,διαταραχές ούρησης)

Η νόσος του Πάρκινσον είναι μια χρόνια, εξελικτική νευροεκφυλιστική διαταραχή. Η εμφάνιση της νόσου, παθολογοανατομικά, οφείλεται στην εκφύλιση των ντοπαμινεργικών νευρώνων της μέλαινας ουσίας, που οδηγεί σε σημαντική μείωση των επιπέδων ντοπαμίνης εντός του ραβδωτού σώματος. Η ντοπαμίνη είναι ο κύριος νευροδιαβιβαστής που εμπλέκεται στον έλεγχο της κινητικότητας.

Η νόσος προκαλείται από τη σταδιακή εκφύλιση των νευρικών κυττάρων στη μέλαινα ουσία του εγκεφάλου, μειώνοντας τα επίπεδα ντοπαμίνης, ενός βασικού νευροδιαβιβαστή που παίζει κρίσιμο ρόλο στον έλεγχο της κίνησης.

Η θεραπευτική αντιμετώπιση της  Πάρκινσον επικεντρώνεται στη διαχείριση των συμπτωμάτων. Η από του στόματος χορήγηση λεβοντόπα ή L-dopa  παραμένει η κύρια φαρμακευτική θεραπεία, καθώς μετατρέπεται σε ντοπαμίνη στον εγκέφαλο, βελτιώνοντας τα κύρια κινητικά συμπτώματα της νόσου, δηλαδή την βραδυκινησία, την δυσκαμψία και τον τρόμο. Ωστόσο, καθώς η νόσος εξελίσσεται, η απάντηση στην λεβοντόπα δεν είναι η επιθυμητή, οδηγώντας σε διακυμάνσεις της κινητικότητας όπως οι συχνές και παρατεταμένες περίοδοι ακινησίας off, οι βασανιστικές ακούσιες δυσκινησίες κορμού και άκρων και η ανάγκη λήψης πολλών δόσεων ντοπαμινεργικής αγωγής ημερησίως. 

Όταν τα παραπάνω δεν αντιμετωπίζονται με την τροποποίηση της υπάρχουσας αγωγής τότε θέση έχουν οι θεραπείες προχωρημένου σταδίου.

Για την αντιμετώπιση αυτών των επιπλοκών, έχουν αναπτυχθεί αγωνιστές της ντοπαμίνης, που μιμούνται τη δράση της ντοπαμίνης και παρέχουν σταθερότερο κινητικό έλεγχο. Ο πιο ισχυρός αγωνιστής ντοπαμίνης είναι η απομορφίνη, η οποία χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις όπου οι συμβατικές θεραπείες δεν αποδίδουν επαρκώς. Η υδροχλωρική απομορφίνη παρουσιάζει υψηλή συγγένεια με τους D1 και D2 υποδοχείς της ντοπαμίνης, προσφέροντας ταχύτερη έναρξη δράσης (4-12 λεπτά) με διάρκεια αποτελέσματος 1-2 ώρες.

Η εν τω βάθει Εγκεφαλική Διέγερση (Deep Brain Stimulation, DBS) και η αντλία συνεχούς ενδονηστιδικής έγχυσης gel λεβοντόπα/καρβιντόπα (LGIG) προσφέρουν σημαντική βελτίωση σε επιλεγμένους ασθενείς.

Καινοτόμες γονιδιακές και κυτταρικές θεραπείες, καθώς και νευροπροστατευτικές/ νευροτροποποιητικές θεραπείες, που στοχεύουν στην επιβράδυνση της εξέλιξης της νόσου βρίσκονται προς το παρόν σε ερευνητικό στάδιο.

Η Παγκόσμια Ημέρα Πάρκινσον καθιερώθηκε το 1997 από την Ευρωπαϊκή Ένωση για τη Νόσο του Πάρκινσον (EPDA) με την υποστήριξη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ). Η 11η Απριλίου είναι αφιερωμένη στην ενημέρωση του κοινού, την καταπολέμηση του στίγματος και την υποστήριξη των ασθενών και των οικογενειών τους. Η νόσος του Πάρκινσον είναι μια αόρατη πανδημία που συνεχώς επεκτείνεται, δημιουργώντας σοβαρές κοινωνικές και οικονομικές προκλήσεις. Παρά την πρόοδο στη φαρμακευτική και ερευνητική κοινότητα, η ανάγκη για αποτελεσματικότερες θεραπείες και βελτιωμένες υπηρεσίες υγείας είναι επιτακτική.