Όταν η ιστορία επαναλαμβάνεται –Τα κοινά του σήμερα με την εποχή που οδήγησε στους Παγκόσμιους Πολέμους

Ομοίως, ο Ουίνστον Τσόρτσιλ επανέλαβε αυτό το συναίσθημα το 1948, προειδοποιώντας: «Όσοι δεν μαθαίνουν από την ιστορία είναι καταδικασμένοι να την επαναλάβουν».

Καθώς αναπολούμε τις καταστροφικές απώλειες του Α’ και του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, με 77 εκατομμύρια χαμένες ζωές, είναι σημαντικό να αναλογιστούμε αν οι σημερινές γεωπολιτικές συγκρούσεις οδεύουν προς μια παρόμοια πορεία.

Ιστορικοί παραλληλισμοί: Τότε και τώρα

Η πορεία προς τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο αναφέρεται συχνά ως μια περίοδος αυξανόμενων εντάσεων, που επιδεινώθηκε από τον εθνικισμό, τον μιλιταρισμό, τις αυτοκρατορικές φιλοδοξίες και τις πολυσύνθετες συμμαχίες.

Η δολοφονία του αρχιδούκα Φραγκίσκου Φερδινάνδου το 1914 πυροδότησε τον πόλεμο, αλλά οι βαθύτερες αιτίες είχαν κυοφορηθεί για χρόνια.

Μεταφερόμαστε στο σήμερα και παρόμοιες εντάσεις υπάρχουν σε όλα τα παγκόσμια καυτά μέπτωπα: Ουκρανία, Ισραήλ και Γάζα, Ταϊβάν και η αυξανόμενη επιρροή της Κίνας και της Ρωσίας.

Στις αρχές του 20ού αιώνα, μια αίσθηση του αναπόδραστου πλανιόταν πάνω από το ξέσπασμα του πολέμου.

Οι σχολιαστές της εποχής, όπως εκείνοι του 1914, προέβλεπαν τη σύγκρουση ως θέμα του πότε, όχι του αν.

Ωστόσο, κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει το μέγεθος της καταστροφής που θα ακολουθούσε.

Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος οδήγησε σε 17 εκατομμύρια θανάτους και ανεπανόρθωτες κοινωνικές ζημιές, ενώ μόλις 21 χρόνια αργότερα ακολούθησε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος.

Όπως προέβλεψε ο Αμερικανός πρόεδρος Γούντροου Ουίλσον το 1918, η αποτυχία να δράσει κανείς με βάση τα διδάγματα που μας προσφέρει η ιστορία θα οδηγούσε σχεδόν σίγουρα σε άλλη μια παγκόσμια σύγκρουση.

Τα βαθύτερα αίτια των συγκρούσεων: Οικονομικοί και πολιτικοί παράγοντες

Η Συνθήκη των Βερσαλλιών, η οποία τερμάτισε τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, έβαλε τα θεμέλια για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Οι σκληρές αποζημιώσεις και οι οικονομικές δυσχέρειες στη Γερμανία διευκόλυναν την άνοδο του εθνικισμού και του φασισμού, με αποκορύφωμα την επεκτατική ατζέντα του Αδόλφου Χίτλερ.

Σήμερα, παρόμοιες δυνάμεις έρχονται στο προσκήνιο.

Οι εμπορικές εντάσεις, ο αυξανόμενος εθνικισμός και η πολιτική αστάθεια απειλούν την παγκόσμια ειρήνη.

Η επιβολή δασμών και οικονομικών πολιτικών μπορεί να κλιμακώσει τις εντάσεις, όπως ακριβώς έγινε τη δεκαετία του 1930.

Επιπλέον, οι προσπάθειες για τη δημιουργία διαρκούς ειρήνης μετά τους παγκόσμιους πολέμους, όπως η Κοινωνία των Εθνών και τα Ηνωμένα Έθνη, αντιμετώπισαν σημαντικές προκλήσεις.

Η Κοινωνία των Εθνών απέτυχε να αποτρέψει την άνοδο των επιθετικών κρατών και ο ΟΗΕ αντιμετωπίζει παρόμοιες μάχες με αυταρχικά καθεστώτα όπως η Ρωσία, η Κίνα και το Ιράν, τα οποία απειλούν την παγκόσμια σταθερότητα.

Ο απόηχος των λαθών του παρελθόντος -αποτυχία να αντιμετωπιστούν οι επιτιθέμενοι αρκετά νωρίς- αντηχεί σήμερα.

Η άνοδος της απολυταρχίας και η απειλή για την παγκόσμια δημοκρατία

Η άνοδος των αυταρχικών καθεστώτων στη δεκαετία του 1930, με επιτομή το καθεστώς του Χίτλερ, αντικατοπτρίζει την αυξανόμενη επιρροή των αυταρχικών ηγετών σήμερα.

Η άνοδος της ολιγαρχίας του Τραμπ, οι επιθετικές ενέργειες του Προέδρου Πούτιν στην Ουκρανία, οι εδαφικές φιλοδοξίες της Κίνας και οι πυρηνικές απειλές της Βόρειας Κορέας και η ακροδεξιά στροφή της Ευρώπης αντανακλούν παρόμοια πρότυπα εδαφικής επέκτασης και ανεξέλεγκτου μιλιταρισμού.

Ακριβώς όπως ο κατευνασμός ενθάρρυνε τον Χίτλερ, κινδυνεύει να ενδυναμώσει τους σημερινούς δικτάτορες, απειλώντας την παγκόσμια ειρήνη και σταθερότητα.

Όπως μας διδάσκει η ιστορία, η ειρήνη δεν αφορά μόνο τη διπλωματία αλλά και τη διασφάλιση της προστασίας των δημοκρατικών αξιών.

Τα λόγια του Ουίλσον κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου ισχύουν και σήμερα: «Ο κόσμος πρέπει να γίνει ασφαλής για τη δημοκρατία».

Ο παράγοντας Τραμπ

Από την επιστροφή του στην εξουσία, οι ενέργειες του Τραμπ, έχουν εγείρει ανησυχίες για τις αυταρχικές τάσεις του.

Ιστορικοί όπως ο Πίτερ Χέιζ επισημαίνουν ότι η επιδίωξη του Τραμπ για εδάφη όπως η Γροιλανδία είναι παρόμοια με την αναζήτηση του Αδόλφου Χίτλερ για Lebensraum, ή “ζωτικό χώρο”.

Η επιθυμία του Τραμπ για πόρους, όπως τα ορυκτά της Γροιλανδίας, αντικατοπτρίζει την πείνα του Χίτλερ για σιτηρά και πετρέλαιο κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Ωστόσο, άλλοι μελετητές, όπως ο Κρίστοφερ Μπράουνινγκ, υποστηρίζουν ότι οι αυτοκρατορικές φιλοδοξίες του Τραμπ ευθυγραμμίζονται περισσότερο με τον ιμπεριαλισμό του τέλους του 19ου αιώνα, παρά με τη φυλετικά υποκινούμενη ιδεολογία του Χίτλερ

Άλλοι παράγοντες όπως η αυταρχική συμπεριφορά του Τραμπ, συμπεριλαμβανομένων των επιθέσεων στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τον έλεγχό του σε βασικούς κυβερνητικούς θεσμούς, οδηγούν σε συγκρίσεις με φασιστικές τακτικές.

Η Άνν Μπεργκ επισημαίνει ότι ενώ η ναζιστική Γερμανία ήλεγχε την πληροφόρηση, ο σημερινός κόσμος της «μετα-αλήθειας», που τροφοδοτείται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και την τεχνητή νοημοσύνη, παρουσιάζει ακόμη πιο ύπουλους κινδύνους.

Τέλος, ένας τρόπος για να ενωθεί ένα πλήθος είναι να βρεθεί ένας αποδιοπομπαίος τράγος, ένας εχθρός που μπορεί κανείς να κατηγορήσει για τις δυσκολίες της χώρας.

Τότε, στη δεκαετία του ’30, οι κατηγορούμενοι ήταν κυρίως οι Εβραίοι, αλλά και οι Ρομά, οι γκέι και οι κομμουνιστές.

Επινοήθηκαν φανταστικές αφηγήσεις για να αποκαλυφθεί πόσο επικίνδυνοι ήταν αυτοί οι άνθρωποι για τους Γερμανούς.

Τώρα, είναι οι μετανάστες που είναι δήθεν εγκληματίες και το woke κίνημα.

Αναλαμβάνοντας τα ηνία

Οι ιστορικοί παραλληλισμοί δεν είναι ποτέ τέλειοι, αλλά μας καλούν να επανεξετάσουμε το παρόν μας.

Η αυξανόμενη ισχύς και οι δυνατότητες χωρών όπως η Βραζιλία, η Ινδία και άλλες περιφερειακές δυνάμεις υπενθυμίζουν ότι οι ιστορικοί παράγοντες εξελίσσονται και αλλάζουν.

Ωστόσο, αναγνωρίζοντας ότι η δική μας εποχή, όπως και η δεκαετία του 1930, είναι μια περίπλοκη πολυπολική περίοδος, που ταλανίζεται από σοβαρές κρίσεις, μας επιτρέπει να δούμε ότι τεκτονικές δυνάμεις αναδιαμορφώνουν και πάλι πολλές βασικές σχέσεις.

Η κατανόηση αυτού του γεγονότος ίσως μας προσφέρει την ευκαιρία να τιθασεύσουμε δυνάμεις που σε μια άλλη εποχή οδήγησαν σε καταστροφή.