Η πρόσφατη ανακοίνωση των στοιχείων για την παραγωγικότητα της εργασίας στον μη αγροτικό τομέα της οικονομίας στις ΗΠΑ επιβεβαίωσαν την ανησυχία για μια συνεχιζόμενη τάση υποχώρησης αυτού του κρίσιμου δείκτη.

Μπείτε στην ομάδα μας στο Viber και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Η παραγωγικότητα της εργασίας υποχώρησε στο δεύτερο τρίμηνο του 2022 κατά 4,6%, εφόσον το προϊόν μειώθηκε κατά 2,1% και οι συνολικές ώρες εργασίας αυξήθηκαν κατά 2,6%. Σε σχέση με ένα χρόνο πριν η παραγωγικότητα υποχώρησε κατά 2,5% καθώς το προϊόν αυξήθηκε κατά 1,5% ενώ οι ώρες εργασίας αυξήθηκαν κατά 4,1%. Αυτή η υποχώρηση 2,5% σε σχέση με το αντίστοιχο τρίμηνο ένα χρόνο πριν είναι η μεγαλύτερη που έχει καταγραφεί σε αυτή τη μέτρηση που ξεκίνησε το 1948. Στο προηγούμενο τρίμηνο η μείωση ήταν 7,4% , όμως σε ετήσια βάση ήταν μικρότερη από ότι το δεύτερο τρίμηνο.

Η παραγωγικότητα στη μεταποίηση στις ΗΠΑ αυξήθηκε κατά 5,5% στο δεύτερο τρίμηνο του 2022 καθώς το προϊόν αυξήθηκε κατά 4,3% και οι ώρες εργασίας μειώθηκαν κατά 1,1%. Ακόμη πιο μεγάλη η αύξηση της παραγωγικότητας στον τομέα των διαρκών καταναλωτικών αγαθών όπου ήταν 6,1%. Σε ετήσια βάση συνολική παραγωγικότητα της μεταποίησης αυξήθηκε κατά 0,4%. Η αύξηση της παραγωγικότητας στη μεταποίηση σήμαιναν και μια υποχώρηση 0,5% του μοναδιαίου κόστους εργασίας συνολικά στη μεταποίηση.

Το συνολικό προϊόν του μεταποιητικού τομέα στις ΗΠΑ είναι τώρα 3,6% πάνω από το επίπεδο που ήταν στο τελευταίο τρίμηνο του 2019, το τελευταίο που δεν επηρεάστηκε από την πανδημία. Οι ώρες εργασίας παραμένουν μειωμένες κατά 1,3% σε σχέση με το τελευταίο τρίμηνο του 2019, κάτι που σημαίνει μια ετήσια αύξηση της παραγωγικότητας κατά 1,9% για αυτή την περίοδο.

Τι σημαίνει η κάμψη της παραγωγικότητας

Όλα αυτά δείχνουν ότι υπάρχει ένα πραγματικό πρόβλημα παραγωγικότητας. Είναι σαφές ότι στις ΗΠΑ υπάρχει μια ήπια αύξηση της παραγωγικότητας στη μεταποίηση – εάν τη δούμε σε ετήσια βάση, και ταυτόχρονα μια σοβαρή υποχώρηση της παραγωγικότητας στη συνολική οικονομία.

Το φαινόμενο αυτό δεν είναι μόνο αμερικανικό, αφού ανάλογη συζήτηση υπάρχει και σε άλλες οικονομίες.

Διάφορες ερμηνείες έχουν προταθεί για αυτό το φαινόμενο, το οποίο επανέρχεται στο προσκήνιο αρκετά συχνά τις τελευταίες δεκαετίες. Άλλωστε, η ίδια η έκφραση «το παράδοξο της παραγωγικότητας» αφορμή είχε τις διαπιστώσεις ότι η μεγάλη επέκταση της χρήσης ηλεκτρονικών υπολογιστών και ψηφιακής τεχνολογίας δεν είχε ως αποτέλεσμα μια ανάλογη εκτίναξη της παραγωγικότητας. Μάλιστα, το 1987 ο σπουδαίος οικονομολόγος Robert Solow είχε πει ότι «η εποχή των υπολογιστών είναι παντού εκτός από τις στατιστικές για την παραγωγικότητα».

Αρκετές φορές η τάση να προσπερνιούνται οι ενδείξεις από τις στατιστικές προς όφελος μιας πιο αισιόδοξης εκτίμησης ότι κατά βάση οι νέες τεχνολογίες έχουν σημάνει αυξανόμενη παραγωγικότητα ή δυνατότητες για εκτίναξη της παραγωγικότητας εάν οι επιχειρήσεις μπορέσουν να τις αξιοποιήσουν σωστά.

Μια άλλη διάσταση του προβλήματος έχει να κάνει με τις επιχειρήσεις ζόμπι. Σύμφωνα με αυτό το σχήμα ο ιδιαίτερα φτηνός δανεισμός που επικράτησε ως λογική, μέσα από τα προγράμματα «ποσοτικής χαλάρωσης» σε διάφορες φάσεις μετά το 2008, συμπεριλαμβανομένης της πανδημίας, σήμαινε ότι όλη η έμφαση ήταν στην τόνωση της ζήτησης, αποφεύγοντας την αναμέτρηση με τα προβλήματα στην πλευρά της προσφοράς. Το αποτέλεσμα ήταν να συντηρούνται και πολλές επιχειρήσεις που στην πραγματικότητα δεν ήταν υγιείς ως προς τα οικονομικά τους χαρακτηριστικά και οι οποίες δεν είχαν κάποια πίεση για αναδιάρθρωση ή ακόμη και για κλείσιμο εάν χρειαζόταν. Όμως, αυτές οι επιχειρήσεις έχουν και ακριβώς χαρακτηριστικά μειωμένης παραγωγικότητας συμπαρασύροντας προς τα κάτω τις συνολικές στατιστικές για την παραγωγικότητα.

Αρκετοί υποστηρίζουν ότι το πρόβλημα βρίσκεται στον τρόπο που οι οικονομίες μετατοπίζονται ολοένα και περισσότερο προς το χώρο των υπηρεσιών. Οι υπηρεσίες είναι κυρίως έντασης εργασίας, όμως έχουν όρια στις τομές ως προς την παραγωγικότητα. Ένας καθηγητής μπορεί να γίνει καλύτερος όμως δεν μπορούμε να αυξήσουμε τον αριθμό των μαθητών που διδάσκει ή τον αριθμό των μαθημάτων που γίνει πέραν ενός ορίου. Ούτε μπορούν να εκμηχανιστούν όλες αυτές οι διαδικασίες. Οι υπολογιστές έχουν απογειώσει την ιατρική έρευνα και διευκολύνουν τη διαχείριση των περιστατικών σε μια μονάδα υγείας, όμως δεν μπορούν να εκτινάξουν τον αριθμό των ασθενών που μπορεί να έχει υπό την ευθύνη του ένας γιατρός. Επιπλέον αυξάνεται ο αριθμός και όγκος των δραστηριοτήτων που ακόμη και όταν επηρεάζονται σημαντικά από τεχνολογικές τομές δεν μπορούν εύκολα να ορίσουν «παραγωγικότητα» με όρους συνολικής οικονομίας. Δείτε π.χ. τον χρηματοοικονομικό τομέα. Αντιθέτως, τα ίδια τα στοιχεία στη μεταποίηση δείχνουν ότι εκεί μπορεί να υπάρχει αύξηση της παραγωγικότητας.

Η ιστορική τάση και τα ανοιχτά ερωτήματα

Ούτως ή άλλως εδώ και καιρό είχε διαπιστωθεί μια επιβράδυνση των ρυθμών αύξησης της παραγωγικότητας. Για τις αναπτυγμένες οικονομίες είχε διαπιστωθεί μια σαφής επιβράδυνση των ρυθμών ανόδου της παραγωγικότητας μέσα από τη σύγκριση ανάμεσα στην περίοδο 1996-2005 και την περίοδο 2006-2017. Μάλιστα, ακόμη και η ανάκαμψη της παραγωγικότητας στα τέλη του 20^ου και στις αρχές του 21^ου αιώνα είχε ακολουθήσει μια περίοδο επιβράδυνσης των ρυθμών αύξησης της παραγωγικότητας στη δεκαετία του 1980 (περίοδο όπου άλλωστε διατυπώθηκε και το σχήμα για το «παράδοξο της παραγωγικότητας»).

Αυτό σημαίνει ότι παρά τις μεγάλες τεχνολογικές τομές που έχουν υπάρξει αυτές δεν έχουν οδηγήσει από μόνες τους σε ανάλογα άλματα στην παραγωγικότητα. Αυτό έχει να κάνει με τα χαρακτηριστικά των τεχνολογιών, τη δυσκολία να υπάρξουν ανάλογες τομές στην αγορά εργασίας αλλά ως ένα βαθμό και τα όρια των κλάδων όπου στρέφεται η οικονομική δραστηριότητα.

Αυτό επικαθορίστηκε και από παραμέτρους όπως η υποχώρηση της κερδοφορίας που συσχετίζεται με παραγωγικές επενδύσεις προς όφελος της κερδοφορίας από την επένδυση στη χρηματοοικονομική σφαίρα. Δεν είναι τυχαίο ότι μεγάλοι όμιλοι διαπίστωσαν ότι μπορούσαν να έχουν πολύ μεγαλύτερη κερδοφορία από τη διαχείριση των χρηματοοικονομικών στοιχείων ενεργητικού τους, παρά από την προσπάθεια τομέων στην παραγωγικότητα στις παραγωγικές τους δραστηριότητες. Αυτό με τη σειρά του οδηγούσε συχνά στην υποτίμηση της ανάγκες μεγαλύτερων επενδύσεων στην τεχνολογική βάση και στην οργάνωση της εργασίας.

Ρόλο συνέβαλε και το γεγονός ότι τις τελευταίες δεκαετίες υπήρξε σημαντική συγκράτηση του κόστους εργασίας. Η πρόσβαση των επιχειρήσεων σε συγκριτικά φθηνότερο εργατικό δυναμικό, έτοιμο άμα χρειαστεί να δουλέψει περισσότερες ώρες, σήμαινε ότι είχαν και μικρότερο κίνητρο για τεχνολογικές και οργανωτικές τομές που θα οδηγούσαν σε τομές στην παραγωγικότητας. Ιδίως όταν μπορούσαν να έχουν σημαντικά κέρδη από τις επενδύσεις τους στη χρηματοοικονομική σφαίρα.

Φαίνεται πως τα προβλήματα για την τουρκική λίρα δεν πρόκειται να σταματήσουν το επόμενο διάστημα, παρά τη μεγάλη πίεση που έχει δεχτεί και την υποχώρηση της ισοτιμίας και το γεγονός ότι συνεχίζονται στο εσωτερικό της Τουρκίας οι έντονες πληθωριστικές πιέσεις.

Μπείτε στην ομάδα μας στο Viber και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Αυτό φαίνεται να προκύπτει από τα στοιχεία για το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών που έδωσε στη δημοσιότητα στις 11 Αυγούστου η Τουρκική Κεντρική Τράπεζα. Θυμίζουμε εδώ ότι το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών είναι μια βασική παράμετρος που επηρεάζει την ισοτιμία ενός νομίσματος. Θετικό ισοζύγιο ισοδυναμεί με ζήτηση για το εθνικό νόμισμα και σημαίνει άνοδο της ισοτιμίας, ενώ αρνητικό (ελλειμματικό) ισοζύγιο σημαίνει και πίεση στην ισοτιμία.

Το δε ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών είναι ένας δείκτης πιο συνολικός από το εμπορικό ισοζύγιο (το ισοζύγιο εξαγωγών και εξαγωγών αγαθών) μια που περιλαμβάνει tο άθροισμα των ισοζυγίων (εισπράξεις μείον πληρωμές) των αγαθών, των υπηρεσιών, των πρωτογενών εισοδημάτων και των δευτερογενών εισοδημάτων.

Ποια η κατάσταση με το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της Τουρκίας.

Το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών της Τουρκίας τον Ιούνιο ήταν 3,458 δισεκατομμύρια δολάρια. Αυτό αποτυπώνει μια αύξηση 2,269 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε σχέση με τον αντίστοιχο μήνα έναν χρόνο πριν. Σε ετήσια βάση το σωρευτικό έλλειμμα αγγίζει τα 32,667 δισεκατομμύρια δολάρια.

Σημαντικό ρόλο σε αυτό έπαιξε το γεγονός ότι το έλλειμμα στο ισοζύγιο αγαθών ήταν 6,426 δισεκατομμύρια δολάρια, καταγράφοντας μια αύξηση 4,794 δισεκατομμύρια δολάρια. Και αυτό παρότι οι εισροές για υπηρεσίες έφτασαν τα 4,024 δισεκατομμύρια δολάρια, σημειώνοντας μια αύξηση 2.508 δισεκατομμυρίων δολαρίων ενώ οι εκροές πρωτογενούς εισοδήματος έπεσαν στα 946 εκατομμύρια δολάρια, υποχωρώντας κατά 105 εκατομμύρια δολάρια σε σχέση με τον αντίστοιχο μήνα ένα χρόνο πριν.

Σημαντικό ρόλο στις εισροές έπαιξαν τα ταξίδια που κατέγραψαν μια καθαρή εισροή 2,278 δισεκατομμυρίων δολαρίων, μια αύξηση 1,702 δισεκατομμύρια δολάρια σε σχέση με τον αντίστοιχο μήνα έναν χρόνο πριν.

Μεγάλο ρόλο στη διεύρυνση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών έπαιξαν και οι τιμές της ενέργειας. Εάν εξαιρεθούν οι συναλλαγές που αφορούν τον χρυσό και την ενέργεια το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών εμφανίζει ένα πλεόνασμα 4,294 δισεκατομμύρια δολάρια, αποτυπώνοντας μια αύξηση 1,702 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε σχέση με τον ίδιο μήνα ένα χρόνο πριν. Όπως και αρκετές άλλες χώρες η Τουρκία πλήττεται σημαντικά από το αυξημένο ενεργειακό κόστος.

Το ζήτημα είναι πάντως ότι διευρυνόμενο έλλειμμα σημαίνει κα συνεχιζόμενη πίεση στη λίρα.

Η συνεχιζόμενη άνοδος του πληθωρισμού

Την ίδια στιγμή συνεχίζεται η ανοδική πορεία του πληθωρισμού στην Τουρκία. Τα στοιχεία που δόθηκαν στη δημοσιότητα στις 3 Αυγούστου για τον δείκτη τιμών καταναλωτή στην Τουρκία τον Ιούλιο του 2022 έδειξαν ότι ο πληθωρισμός παραμένει ανοιχτή πληγή της τουρκικής οικονομίας.

Σε μηνιαία βάση ο πληθωρισμός αυξήθηκε κατά 2,37% ενώ σε ετήσια βάση είναι μια ανάσα πριν το 80%, αφού αγγίζει πλέον το 79,6% και σε σχέση με τον Δεκέμβριο του 2021 έχει είναι στο 45,72%. Αρκεί να αναλογιστούμε ότι μόλις έναν χρόνο πριν ο πληθωρισμός στην Τουρκία ήταν στο 18,95%.

Ενδιαφέρον έχει και η κατανομή αυτού του πληθωρισμού. Σε ετήσια βάση, η μεγαλύτερη αύξηση είναι στις μεταφορές, που άλλωστε εξαρτώνται άμεσα και από τις αυξήσεις στις τιμές των καυσίμων, όπου η ετήσια αύξηση των τιμών είναι 119,11%. Όμως, πολύ μεγάλους ετήσιους ρυθμούς αύξησης των τιμών έχουν και άλλα αγαθά όπως τα τρόφιμα (94,65%), ο οικιακός εξοπλισμός (88,35%) ή η κατοικία (69,96%). Και αυτό παρότι υπήρξε υποχώρηση τους τελευταίους μήνες στις τιμές των φρούτων και των λαχανικών, καθώς υπήρξαν σημαντικές αυξήσεις στην τιμή του ψωμιού, του κρέατος και των γαλακτοκομικών.

Σε  μηνιαία βάση την πιο μεγάλη αύξηση είχε ο κλάδος της υγείας (6,98%) και αμέσως μετά ήταν ο κλάδος των αλκοολούχων ποτών και του καπνού.

Η συνεχιζόμενη υποχώρηση της λίρας

Και βέβαια όλα αυτά έχουν επιπτώσεις στην ισοτιμία της λίρας. Τον Ιούλιο η ισοτιμία της με το δολάριο κινήθηκε κατά μέσο όρο στις 17,4 λίρες / δολάριο (και έκτοτε έχει υποχωρήσει και άλλο φτάνοντας τις 17,0 λίρες/δολάριο). Αυτό σημαίνει μια υποχώρηση κατά 102% σε σχέση με τον Ιούλιο του 2021 όταν ήταν στις 8,5 λίρες / δολάριο.

Είναι αλήθεια ότι η υποχώρηση έναντι του δολαρίου τον Ιούλιο ήταν 2,5% σε σχέση με τον Ιούνιο, ενώ οι δύο προηγούμενες μηνιαίες υποχωρήσεις ήταν 8,6% τον Ιούνιο και 6,4% τον Μάιο, ενώ η ισοτιμία με το ευρώ είχε μια βελτίωση κατά 1% τον Ιούλιο.

Ωστόσο, η υποχώρηση της ισοτιμίας σε μια χώρα που εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις εισαγωγές, σημαίνει ότι αυξάνουν και αντίστοιχα οι τιμές των εισαγόμενων προϊόντων, κάτι που με τη σειρά του σημαίνει ενίσχυση του πληθωρισμού που επίσης τελικά πιέζει και την ισοτιμία προς τα κάτω συντηρώντας έναν αρνητικό κύκλο.

Η δύσκολη διαχείριση του ελλείμματος στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών

Ο τρόπος με τον οποίο γίνεται στην πράξη η διαχείριση του ελλείμματος στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών αποτυπώνει και συνολικότερες αντιφάσεις της τουρκικής οικονομίας.

Οι άμεσες ξένες επενδύσεις έχουν υποχωρήσει στην Τουρκία αν και οι αγορές ακινήτων από αλλοδαπούς έφεραν στο πρώτο μισό του 2022 3,5 δισεκατομμύρια δολάρια και είναι πιθανό να φτάσουν τα 7 δισεκατομμύρια δολάρια μέχρι το τέλους του χρόνου.

Αντίστοιχα, οι επενδύσεις χαρτοφυλακίου αποτυπώνουν καθαρή εκροή ύψους 1,578 δισεκατομμυρίου δολαρίων τον Ιούλιο.

Συνολικά, οι εισροές ξένων κεφαλαίων ήταν στα 2,6 δισεκατομμύρια δολάρια από την αρχή της χρονιάς.

Στην πραγματικότητα μεγάλο μέρος του ελλείμματος καλύπτεται από εισροές σε ξένο συνάλλαγμα άγνωστης προέλευσης, που στους εθνικούς λογαριασμούς αποτυπώνονται ως τακτοποιητέα στοιχεία (net errors and omissions) και που στην πραγματικότητα αποτυπώνουν το ξένο συνάλλαγμα που φέρνουν στην Τουρκία επιχειρήσεις και ιδιώτες από περιουσιακά στοιχεία που έχουν στο εξωτερικό. Αυτά αναμένεται να φτάσουν τα 20-25 δισεκατομμύρια δολάρια για το 2022. Οι εισροές αυτές μαζί με τα συναλλαγματικά αποθέματα ήταν ο βασικός τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίστηκε το έλλειμμα.

Στις μεγάλες ανάγκες της Τουρκίας για ξένο συνάλλαγμα προστίθεται και το πρόβλημα του εξωτερικού χρέους της Τουρκίας ιδίως του βραχυπρόθεσμου. Τον Μάιο του 2022 το βραχυπρόθεσμο εξωτερικό χρέος της Τουρκίας, δηλαδή αυτό που λήγει μέσα το αργότερο μέσα στους επόμενους 12 μήνες, έφτανε τα 182,3 δισεκατομμύρια δολάρια. Ο δημόσιος τομέας οφείλει το 18,9% αυτού του εξωτερικού χρέους, η Τουρκική Κεντρική Τράπεζα το 16,1% και ο ιδιωτικός τομέας το 65%.