Πώς το λίθιο συμβάλλει στην προστασία από το Αλτσχάιμερ – Νέα έρευνα δίνει πολύτιμες απαντήσεις στον αγώνα κατά της νόσου

Μετά από έρευνα μίας δεκαετίας, ερευνητές της Ιατρικής Σχολής του πανεπιστημίου Χάρβαρντ λένε ότι ανακάλυψαν το φάρμακο που μπορεί να δώσει απαντήσεις σε πολλά από τα ερωτήματα σχετικά με τη νόσο Αλτσχάιμερ και της γήρανσης του εγκεφάλου. Το μέταλλο λίθιο.

Το λίθιο εγκρίθηκε από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ το 1970 και συνήθως χορηγείται σε άτομα που πάσχουν από διπολική διαταραχή ή κατάθλιψη, για τη σταθεροποίηση της διάθεσης.

Τώρα, για πρώτη φορά, οι ερευνητές έδειξαν ότι το λίθιο υπάρχει φυσικά στο σώμα σε μικροσκοπικές ποσότητες και ότι τα κύτταρα το χρειάζονται για την κανονική τους λειτουργία. Φαίνεται επίσης να διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στη διατήρηση της υγείας του εγκεφάλου.

Από μια σειρά πειραμάτων σε ποντίκια, ερευνητές των πανεπιστημίων Χάρβαρντ και Ρας διαπίστωσαν ότι η διατροφή χαμηλή σε λίθιο προκάλεσε φλεγμονή στον εγκέφαλό τους και επιταχυνόμενη γήρανση. Αύξησε τη συσσώρευση κολλώδους πρωτεΐνης που σχηματίζει πλάκες και συσσωματώματα στον εγκέφαλο, τα οποία είναι χαρακτηριστικά της νόσου. Επιτάχυνε επίσης την απώλεια μνήμης. Η διατήρηση φυσιολογικών επιπέδων λιθίου σε γηράσκοντα ποντίκια ωστόσο, τα προστάτευε από τις εγκεφαλικές αλλαγές που σχετίζονται με το Αλτσχάιμερ.

Εάν περαιτέρω έρευνα υποστηρίξει τα ευρήματα, θα μπορούσε να ανοίξει την πόρτα σε νέες θεραπείες και διαγνωστικά τεστ για τη νόσο Αλτσχάιμερ, η οποία επηρεάζει περίπου 6,7 εκατομμύρια ηλικιωμένους στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Τι λένε οι επιστήμονες

Η έρευνα παρέχει μια ενοποιητική θεωρία που λύνει πολλές από τις απορίες που ερευνητές έχουν εδώ και δεκαετίες. «Είναι ένας πιθανός υποψήφιος για έναν κοινό μηχανισμό που οδηγεί στον πολυσυστηματικό εκφυλισμό του εγκεφάλου που προηγείται της άνοιας», δήλωσε ο δρ Μπρους Γιάνκνερ, καθηγητής γενετικής στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ, επικεφαλής της μελέτης. «Θα χρειαστεί πολύ περισσότερη επιστήμη για να καθοριστεί αν πρόκειται για μια κοινή οδό… ή για μια από τις πολλές οδούς» προς τη νόσο Αλτσχάιμερ, πρόσθεσε. «Τα δεδομένα είναι πολύ ενδιαφέροντα».

Σε ένα κύριο άρθρο που δημοσιεύθηκε στο Nature, ο δρ Άσλι Μπους, νευροεπιστήμονας που διευθύνει το Κέντρο Έρευνας Άνοιας της Μελβούρνη, δήλωσε ότι οι ερευνητές «παρουσιάζουν αδιάσειστα στοιχεία ότι το λίθιο έχει πράγματι έναν φυσιολογικό ρόλο και ότι η φυσιολογική γήρανση μπορεί να επηρεάσει τη ρύθμιση των επιπέδων λιθίου στον εγκέφαλο». Ο ίδιος δεν συμμετείχε στη μελέτη.

Η προσεκτική εξέταση εγκεφαλικών ιστών ανθρώπων και ζώων, μαζί με γενετικές έρευνες, βρήκαν τον μηχανισμό που φαίνεται να παίζει ρόλο: Οι πλάκες βήτα αμυλοειδούς δεσμεύονται με το λίθιο και το συγκρατούν. Αυτή η δέσμευση εξαντλεί το λίθιο που είναι διαθέσιμο για τα κοντινά κύτταρα, συμπεριλαμβανομένων των σημαντικών απορρυπαντών που είναι γνωστοί ως μικρογλοία. Όταν ο εγκέφαλος είναι υγιής και λειτουργεί κανονικά, η μικρογλοία απομακρύνει το βήτα αμυλοειδές πριν συσσωρευτεί και μπορεί να προκαλέσει βλάβη.

Ο Γιάνκνερ πιστεύει ότι αυτό δημιουργεί ένα καθοδικό σπιράλ. Η συσσώρευση του β-αμυλοειδούς απορροφά όλο και περισσότερο λίθιο, παραλύοντας περαιτέρω την ικανότητα του εγκεφάλου να το απομακρύνει. Μαζί με τους συναδέλφους του δοκίμασε διάφορες ενώσεις λιθίου και βρήκε μία, το οροτικό λίθιο, που δεν δεσμεύεται στο βήτα αμυλοειδές.

Η κατάλληλη δόση για τους ανθρώπους

Οι επιστήμονες δεν κατάλαβαν ποτέ πλήρως πώς λειτουργεί το λίθιο για τη βελτίωση της διάθεσης. Ξέρουν μόνο ότι το κάνει. Η αρχική φόρμουλα της σόδας 7Up περιείχε λίθιο και ονομαζόταν 7Up Lithiated Lemon Soda. Διαφημιζόταν ως θεραπεία για το χανγκόβερ και για την ανύψωση της διάθεσης «για νοσοκομειακή ή οικιακή χρήση». Ορισμένες θερμές πηγές που είναι γνωστό ότι περιέχουν μεταλλικό νερό που ξεχειλίζει από λίθιο έγιναν περιζήτητοι προορισμοί ευεξίας για τις θεραπευτικές τους δυνάμεις.

Παρόλα αυτά, οι άνθρωποι που λαμβάνουν συνταγογραφούμενες δόσεις λιθίου, πολύ υψηλότερες από τις δόσεις που χρησιμοποιήθηκαν στη νέα μελέτη, έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να αναπτύξουν θυρεοειδή ή νεφρική τοξικότητα.
Οι δοκιμές στα ποντίκια που έλαβαν χαμηλές δόσεις ορωτικού λιθίου δεν έδειξαν σημάδια βλάβης. Αυτό, αν και ενθαρρυντικό, δεν σημαίνει ότι οι άνθρωποι θα πρέπει να προσπαθήσουν να λάβουν συμπληρώματα λιθίου μόνοι τους.
«Ένα ποντίκι δεν είναι άνθρωπος. Κανείς δεν πρέπει να παίρνει οτιδήποτε βασιζόμενος μόνο σε μελέτες με ποντίκια», δήλωσε ο Γιάνκνερ. «Πρέπει να βρούμε τη σωστή δόση στους ανθρώπους», πρόσθεσε.

Αποτελέσματα ερευνών

Η νέα έρευνα επιβεβαιώνει προηγούμενες μελέτες που υποδηλώνουν ότι το λίθιο μπορεί να είναι σημαντικό για τη νόσο Αλτσχάιμερ. Μια Δανική μελέτη του 2017 διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι με υψηλότερα επίπεδα λιθίου στο πόσιμο νερό τους είχαν λιγότερες πιθανότητες να διαγνωστούν με άνοια, ενώ μια άλλη μεγάλη μελέτη του 2022 από το Ηνωμένο Βασίλειο διαπίστωσε ότι τα άτομα στα οποία χορηγήθηκε λίθιο είχαν περίπου τις μισές πιθανότητες να διαγνωστούν με νόσο Αλτσχάιμερ.
Αλλά η χρήση του λιθίου στην ψυχιατρική το πρόσθεσε στην κατηγορία των θεραπευτικών, δήλωσε ο Γιάνκνερ. Κανείς δεν συνειδητοποίησε ότι μπορεί να είναι σημαντικό για τη φυσιολογική λειτουργία του οργανισμού. Αυτό συνέβη εν μέρει επειδή οι ποσότητες λιθίου που συνήθως κυκλοφορούν στο σώμα είναι τόσο μικρές, που ο Γιάνκνερ και η ομάδα του έπρεπε να προσαρμόσουν νέα τεχνολογία για τη μέτρησή του.

Στο πρώτο στάδιο της έρευνας, οι επιστήμονες ανέλυσαν εγκεφαλικό ιστό και αίμα ηλικιωμένων ατόμων από την τράπεζα εγκεφάλων του Πανεπιστημίου Ρας, αναζητώντας ίχνη 27 μετάλλων. Οι συμμετέχοντες περιλάμβαναν άτομα με φυσιολογική μνήμη, άτομα με ήπια νοητική έκπτωση και ασθενείς με Αλτσχάιμερ. Τα περισσότερα μέταλλα δεν παρουσίασαν σημαντικές διαφορές ανάμεσα στις ομάδες, με μία αξιοσημείωτη εξαίρεση: το λίθιο.

Τα επίπεδα λιθίου ήταν σταθερά χαμηλότερα στους ασθενείς με ήπια ή προχωρημένη νοητική εξασθένηση σε σύγκριση με όσους είχαν φυσιολογική εγκεφαλική λειτουργία. Παράλληλα, οι εγκέφαλοι ασθενών με Αλτσχάιμερ εμφάνιζαν αυξημένο ψευδάργυρο και μειωμένο χαλκό, εύρημα που έχει καταγραφεί και στο παρελθόν.

Για τον Γιάνκνερ τα χαμηλά επίπεδα λιθίου αποτέλεσαν ένα «αδιάσειστο στοιχείο». «Αρχικά ήμασταν σκεπτικοί. Δεν το περιμέναμε», δήλωσε. Όμως τα ευρήματα επιβεβαιώθηκαν σε δείγματα από άλλα μεγάλα κέντρα, όπως τα πανεπιστήμια Ντιούκ, Μασαχουσέτης και Γουάσιγκτον.

Οι ερευνητές διερεύνησαν πώς συμβαίνει αυτή η πτώση στα επίπεδα λιθίου. Φαίνεται πως από τα πρώτα στάδια της νόσου μειώνεται η ικανότητα του εγκεφάλου να απορροφά λίθιο από το αίμα, χωρίς να είναι ακόμη σαφές το γιατί. Πιθανοί παράγοντες είναι η μειωμένη πρόσληψη μέσω της διατροφής, καθώς και γενετικοί ή περιβαλλοντικοί παράγοντες.

Κύρια πηγή λιθίου για τον άνθρωπο είναι η τροφή. Πλούσια σε λίθιο είναι πράσινα φυλλώδη λαχανικά, ξηροί καρποί, όσπρια, αλλά και κάποια μπαχαρικά όπως ο κουρκουμάς και το κύμινο.

“Συχνά στη επιστήμη νομίζουμε ότι ξέρουμε τον λόγο που κάτι λειτουργεί και αργότερα αποδεικνύεται ότι είχαμε εντελώς λάθος αιτία,” σχολιάζει ο Γιάνκνερ.

Πηγή: CNN