Πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια: Μια κρυφή πρόκληση για την υγεία και τη γονιμότητα

Γράφει ο Παναγιώτης Κρόκος, Μαιευτήρας Γυναικολόγος, Ειδικός στην Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή, Μονάδα ΥΓΕΙΑ IVF ΕΜΒΡΥΟΓΕΝΕΣΙΣ.

Η εμμηνόπαυση αποτελεί ένα φυσιολογικό γεγονός για τη ζωή κάθε γυναίκας και, συνήθως, συμβαίνει κατά μέσο όρο στην ηλικία των 51 ετών. Ωστόσο, υπάρχουν γυναίκες που η περίοδός τους σταματά πολύ νωρίτερα λόγω πρώιμης παύσης της φυσιολογικής λειτουργίας των ωοθηκών. Εάν η περίοδος σταματήσει σε ηλικία μεταξύ των 40-45 ετών, πρόκειται για πρόωρη εμμηνόπαυση, ενώ εάν αυτό συμβεί πριν την ηλικία των 40 ετών, τότε μιλάμε για πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια (ΠΩΑ).

Γιατί τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αύξηση της συχνότητας εμφάνισης της ΠΩΑ;

Πράγματι, η συχνότητα εμφάνισης γυναικών με ΠΩΑ έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια. Μέχρι πρόσφατα, οι μελέτες έδειχναν ότι 1 στις 100 γυναίκες εμφανίζουν την πάθηση, όμως σύμφωνα με την πρόσφατη κατευθυντήρια οδηγία της ESHRE (European Society of Human Reproduction and Embryology), η συχνότητα πλέον φτάνει το 3,5%. Από τη μία πλευρά, υπάρχει μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση και βελτίωση στη διάγνωση, τόσο από τους Γυναικολόγους όσο και από τις γυναίκες οι οποίες αναγνωρίζουν και κατανοούν τα συμπτώματα της ΠΩΑ. Από την άλλη, στις μέρες μας παρατηρείται αύξηση του καρκίνου σε νεαρές ηλικίες, ο οποίος είναι ιάσιμος στις περισσότερες περιπτώσεις λόγω των αποτελεσματικών σύγχρονων θεραπειών. Όμως, η χημειοθεραπεία και η ακτινοθεραπεία είναι επιβλαβείς για τη λειτουργία των ωοθηκών, με αποτέλεσμα οι γυναίκες που επιβιώνουν από καρκίνο να βρίσκονται αντιμέτωπες με την ΠΩΑ. Επιπλέον, η περιβαλλοντική ρύπανση, ο σύγχρονος τρόπος ζωής, με υψηλά επίπεδα άγχους και τις ανθυγιεινές συνήθειες, μπορεί να προδιαθέτουν για την εμφάνιση ΠΩΑ.

Ποιες μπορεί να είναι οι αιτίες εμφάνισης της ΠΩΑ;

Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, δεν μπορούμε να διαγνώσουμε κάποια αιτία που οδήγησε στην πρώιμη διακοπή της λειτουργίας των ωοθηκών. Ένα μεγάλο ποσοστό οφείλεται σε ιατρογενή αίτια, όπως η χειρουργική αφαίρεση των ωοθηκών και η χημειοθεραπεία. Πιο σπάνια, οφείλεται σε χρωμοσωμικές ανωμαλίες (πχ. σύνδρομο Turner) ή γενετικά αίτια. Επίσης, κάποιες γυναίκες με αυτοάνοσα νοσήματα, όπως η αυτοάνοση θυρεοειδίτιδα Hashimoto και ο Συστηματικός Ερυθηματώδης Λύκος, έχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης ΠΩΑ.

Πότε μια γυναίκα θα πρέπει να απευθυνθεί στο γυναικολόγο;

Στα ¾ των περιπτώσεων, το συχνότερο σύμπτωμα είναι οι διαταραχές της περιόδου, με συχνότερη τη βράχυνση της διάρκειας του κύκλου. Δηλαδή, όταν μια γυναίκα έχει κύκλο 28 ημερών και ξαφνικά η περίοδος έρχεται κάθε 15-20 ημέρες, αυτό αποτελεί το πρώτο «καμπανάκι». Στο υπόλοιπο ¼ των περιπτώσεων δεν παρατηρείται κανένα προειδοποιητικό σύμπτωμα και οι γυναίκες αναφέρουν απότομη διακοπή της περιόδου. Σε κάθε περίπτωση, τα συμπτώματα αυτά δεν θα πρέπει να αγνοούνται γιατί πάντα οι διαταραχές περιόδου έχουν κάποιο αίτιο πχ. μεγάλη απώλεια σωματικού βάρους, έντονο stress, σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών κ.α.

Σε ποιες περιπτώσεις αυξάνεται η υποψία για ΠΩΑ;

Στις περισσότερες περιπτώσεις, η λήψη ενός λεπτομερούς ατομικού και οικογενειακού ιστορικού κατευθύνει τον κλινικό ιατρό προς τη διάγνωση. Εκτός από τις περιπτώσεις ιστορικού καρκίνου, αυτοάνοσων νοσημάτων ή χειρουργικής επέμβασης στις ωοθήκες, παίζει πολύ σημαντικό ρόλο το οικογενειακό ιστορικό. Σε περίπτωση ύπαρξης συγγενούς με ΠΩΑ στην οικογένεια, πχ. μητέρας ή γιαγιάς, η πιθανότητα εμφάνισης ΠΩΑ ανεβαίνει στο 25%.

Πώς θα τεθεί ή διάγνωση της ΠΩΑ;

Όταν μια νεαρή γυναίκα αναφέρει διαταραχές περιόδου για τουλάχιστον 4 μήνες, θα πρέπει να γίνεται έλεγχος του ορμονικού της προφίλ. Η αξιολόγηση της τιμής της FSH (θυλακιοτρόπου ορμόνης) θέτει τη διάγνωση, σε περίπτωση που υπερβαίνει τα 25 IU/L. Θεμελιώδης είναι και η αξιολόγηση της τιμής της ΑΜΗ (Anti-Müllerian Hormone). H ΑΜΗ επηρεάζεται πολύ καιρό πριν την αύξηση της FSH και πριν ξεκινήσουν οι διαταραχές περιόδου. Επομένως, χαμηλή τιμή της ΑΜΗ αφενός μπορεί να προβλέψει την εμφάνιση ΠΩΑ προτού αυτή εγκατασταθεί οριστικά και αφετέρου να προειδοποιήσει για χαμηλά ωοθηκικά αποθέματα, δίνοντας στη γυναίκα διάφορες επιλογές γονιμότητας, όπως η έγκαιρη κρυοσυντήρηση ωαρίων.

Ποιες είναι οι συνέπειες της ΠΩΑ για τη ζωή και την υγεία της γυναίκας;

Οι γυναίκες με ΠΩΑ εμφανίζουν έντονα εμμηνοπαυσιακά συμπτώματα όπως έντονες εξάψεις, νυχτερινές εφιδρώσεις, κολπική ξηρότητα και μειωμένη libido. Πολύ σημαντικές είναι και οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις οι οποίες περιλαμβάνουν την αύξηση του κινδύνου για καρδιαγγειακά νοσήματα, οστεοπόρωση, σακχαρώδη διαβήτη και άνοια. Όλα αυτά φυσικά, συνοδεύονται και από ψυχολογικές επιπτώσεις, με αύξηση του κινδύνου εμφάνισης κατάθλιψης και αγχώδους διαταραχής. Τέλος, οι γυναίκες με ΠΩΑ, λόγω του νεαρού της ηλικίας τους, έρχονται πολύ συχνά αντιμέτωπες με την υπογονιμότητα.

Ποιες είναι οι επιλογές γονιμότητας για μια γυναίκα με ΠΩΑ;

Οι γυναίκες με ΠΩΑ αντιμετωπίζουν μοναδικές προκλήσεις στη διαδικασία της αναπαραγωγής. Η ΠΩΑ έχει αρνητική επίδραση στη γονιμότητα της γυναίκας, διότι η διάγνωση συνεπάγεται και την εξάντληση των ωοθηκικών αποθεμάτων. Ωστόσο, δεν είναι απίθανο μια γυναίκα με ΠΩΑ να μπορέσει να συλλάβει αυτόματα. Οι γυναίκες αυτές πολύ συχνά εμφανίζουν διαλείπουσα αυτόματη ωοθηκική λειτουργία και η πιθανότητα αυτόματης σύλληψης ανέρχεται στο 5-10%. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, οι γυναίκες αυτές μπορούν να αποκτήσουν παιδί με Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή, συνήθως με χρήση ωαρίων δότριας (εφόσον τα ωοθηκικά αποθέματα έχουν εξαντληθεί) ή με χρήση κρυοσυντηρημένων δικών τους ωαρίων.