Σούπερ μάρκετ: Το ασανσέρ των τιμών και ο μύθος του Χότζα

Τον πασίγνωστο μύθο του Νασρεντίν Χότζα, με την καλύβα του χωρικού και τα ζώα θυμίζουν οι τιμές στα σούπερ μάρκετ, που τον Δεκέμβριο σημείωσαν μεσοσταθμική μείωση -0,94% και οριακή συγκράτηση στο 12μηνο σύμφωνα με το Ινστιτούτο Έρευνας Λιανεμπορίου Καταναλωτικών Αγαθών (ΙΕΛΚΑ).

Η παραβολή έχει ειπωθεί πολλές φορές, ιδίως από τα χρονια της κρίσης και μετά, για να θυμίσει το πώς η οικονομία είναι πρώτα από όλα θέμα ψυχολογίας. Η πολυμελής οικογένεια των φτωχών χωρικών παραπονέθηκε στον Χότζα ότι δεν τους χωράει το στενό τους καλύβι. Ο σοφός γέροντας τους πρόσταξε να βάζουν μέσα στο σπίτι τους το ένα ζώο μετά το άλλο:  το γαϊδούρι, το γουρούνι, τις κότες, μέχρι που πήγαν να σκάσουν. Όταν τους άφησε να τα βγάλουν ένα ένα, στο τέλος του είπαν ευχαριστώ, γιατί ένιωθαν ότι ζούσαν σε παλάτι.

Έτσι και τώρα, μετά από τέσσερα χρόνια ανελέητων ανατιμήσεων στα τρόφιμα, που φτάνουν αθροιστικά το 32% σε βάθος τριετίας, ανακοινώθηκε για πρώτη φορά οριακά αρνητικός πληθωρισμός. Οι χθεσινές προκαταρκτικές εκτιμήσεις  της Εurostat για τον εναρμονισμένο Γενικό Δείκτη Τιμών Καταναλωτή, έδειξαν ετήσια υποχώρηση στην κατηγορία «Τρόφιμα-Ποτά-Καπνός» κατά -0,2%.

Είναι ικανή αυτή η ελάχιστη μείωση να αντισταθμίσει τις αυξήσεις που έχουν μεσολαβήσει τα προηγούμενα χρόνια; Σε καμία περίπτωση. Λειτουργεί όμως ανακουφιστικά, τουλάχιστον σε ψυχολογικό επίπεδο και κυρίως δίνει το σημάδι στην αγορά ότι τα χειρότερα έχουν περάσει. Το αν αυτό ισχύει πράγματι θα φανεί τους επόμενους μήνες.

Μειώσεις τιμών στα απορρυπαντικά

Μια πιο προσεκτική ματιά στις ανακοινώσεις του ΙΕΛΚΑ για τον Δεκέμβριο, μας δείχνει ότι η μεσοσταθμική υποχώρηση των τιμών τον Δεκέμβριο προέρχεται κατά κύριο λόγο από τις κατηγορίες των μη τροφίμων, με τη μεγαλύτερη μείωση, άνω του -10,5% να αφορά τα απορρυπαντικά και τα καθαριστικά.

Πρόκειται για μια κατηγορία που είχε μπει στο στόχαστρο τόσο της Επιτροπής Ανταγωνισμού όσο και του υπουργείου Ανάπτυξης. Η ανεξάρτητη αρχή είχε διαπιστώσει ότι γνωστές μάρκες απορρυπαντικών πωλούνταν στα ελληνικά σούπερ μάρκετ ως και 361% ακριβότερα από ό,τι σε άλλες χώρες της ΕΕ. Αντίστοιχα το υπ. Ανάπτυξης είχε επιβάλλει τσουχτερά πρόστιμα σε πολυεθνικές, διαπιστώνοντας παραβάσεις στο νόμο για την περιστολή φαινομένων αθέμιτης κερδοφορίας. Πρόκειται για τη ρύθμιση του πλαφόν στο μεικτό περιθώριο κέρδους, ο οποίος είναι πλέον «κόκκινο πανί» για τους προμηθευτές και τα σούπερ μάρκετ που ζητάνε επίμονα την κατάργησή του.

Αν και δεν ανακοινώθηκε σε ποιους κωδικούς διαπιστώθηκαν παραβάσεις, οι συγκεκριμένες πολυεθνικές εταιρείες είναι οι βασικοί εισαγωγείς καθαριστικών και ειδών προσωπικής υγιεινής και περιποίησης.  Το αν η υποχώρηση των τιμών, όπως καταγράφεται από το ΙΕΛΚΑ, οφείλεται στη συμμόρφωση με τα μέτρα του υπουργείου ή σε συνδυαστικές προωθητικές ενέργειες, δεν είναι απόλυτα ξεκάθαρο. Εκ του αποτελέσματος φαινεται πώς τα πρόστιμα παίζουν θετικό ρόλο, αφού σε κανέναν δεν αρέσει η αρνητική δημοσιότητα.

Ανάμικτη η συνολική εικόνα

Η ανακοίνωση του ΙΕΛΚΑ δεν έχει ξεχωριστή κατηγορία για το ελαιόλαδο, το οποίο παίζει σημαντικό ρόλο στο καλάθι του καταναλωτή στην Ελλάδα. Το ελαιόλαδο συμπεριλαμβάνεται στην ευρύτερη κατηγορία των τροφίμων παντοπωλείου, που σημείωσαν ετήσια υποχώρηση -2,52%. Πάντως από το σύνολο των 23 κατηγοριών που εξετάζονται η εικόνα είναι μοιρασμένη, αφού μεσοσταθμικά εντός του 2024 οι 12 σημείωσαν αύξηση τιμών και οι 11 μείωση.

Είναι χαρακτηριστικό ότι οι ανατιμήσεις συνεχίζονται, αν και με βραδύτερους ρυθμούς, σε βασικά διατροφικά προϊόντα: Είδη αρτοπωλείου-ζαχαροπλαστείου, γαλακτομικά-χυμοί ψυγείου, φρέσκα φρούτα και λαχανικά. Οι αυξήσεις «κοκκινίζουν» στον πίνακα του ΙΕΛΚΑ σε τυροκομικά, νερά-αναψυκτικά χυμούς, αλκοόλ (από 1,62% ως 3,42%). Από 4% ως 4,5% είναι οι ετήσιες ανατιμήσεις σε ορεκτικά-αλίπαστα-άλλα σερβιριζόμενα είδη, στα φρέσκα ψάρια και θαλασσινά και σε μπισκότα-σοκολάτες-ζαχαρώδη, στα οποία περιλαμβάνονται και τα είδη που περιέχουν κακάο.

Ανησυχίες για το 2025

Η μεγαλύτερη ανησυχία των καταναλωτών για το 2025 αφορά τις ανατιμήσεις στον καφέ, με τους προμηθευτές να έχουν προαναγγείλει αυξήσεις άνω του 10% -15%  στους νέους τιμοκαταλόγους. Η αιτία είναι oι υπέρογκες αυξήσεις στις διεθνείς τιμές του καφέ, λόγω της μειωμένης παραγωγής, που έφτασαν ως και πάνω από 80%. Την ίδια στιγμή πολυεθνικές εταιρείες καφέ, όπως η JDE Peet’s (Jacobs Douwe Egberts) ετοιμάζουν νέες αυξήσεις της τάξης του 30% στις εξαγωγές από τη Βραζιλία.

Tην ίδια στιγμή. οι διεθνείς τιμές του κακάο παρουσιάζουν ετήσια αύξηση 160%, με τους αναλυτές της αγοράς να προβλέπουν νέες αυξήσεις εντός του 2025.

Πάντως, σύμφωνα με πηγές του ΙΕΛΚΑ, η εικόνα στα ελληνικά σούπερ μάρκετ δεν πρόκειται να παρουσιάσει ιδιαίτερες μεταβολές το επόμενο δίμηνο. Πιθανόν οι ανατιμήσεις στους τιμοκαταλόγους των προμηθευτών – που είθισται να ανακοινώνονται κάθε νέο έτος – να περάσουν σταδιακά στα ράφια, αφού εξαντληθεί το υπάρχον απόθεμα.