Στη N. Κορεά ο πρόεδρος έκανε… «αυτοπραξικόπημα» – Τι σημαίνει και γιατί έγινε της μόδας

Οι απόπειρες πραξικοπήματος περιλαμβάνουν κατάληψη της κατεστημένης εκτελεστικής εξουσίας από στρατιωτικό ή πολιτικό προσωπικό με βίαιες ενέργειες και σίγουρα αντισυνταγματικές. Πρόσφατα όμως, στη Νότια Κορέα συνέβη το αντίθετο: Ο εκλεγμένος ηγέτης δεν πήγε να ανατρέψει το κατεστημένο, αλλά να πραγματοποιήσει ένα… αυτοπραξικόπημα.

Τι σημαίνει όμως αυτό και γιατί απέτυχε;

«Αυτά τα αυτο-πραξικοπήματα είναι πραξικοπήματα αντίστροφα» λένε οι Τζον Τζόζεφ Τσιν, Επίκουρος καθηγητής Στρατηγικής και Τεχνολογίας στο Πανεπιστήμιο Κάρνεγκι Μέλον και ο Τζόε Ράιτ, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβανία.

«Αντί να αντικατασταθεί ο ηγέτης της χώρας με αντισυνταγματικό τρόπο, το κατεστημένο εκτελεστικό όργανο αναλαμβάνει ή υποθάλπτει παράνομες ενέργειες εναντίον άλλων ατόμων του καθεστώτος -π.χ των δικαστηρίων ή του κοινοβουλίου- με στόχο την παράταση της παραμονής τους στην εξουσία ή την επέκταση της δικής τους εξουσία» προσθέτουν.

Σύμφωνα όμως με τα δεδομένα των δύο ειδικών, τα αυτοπραξικοπήματα γίνονται πιο κοινά, με τα περισσότερα να διενεργούνται την τελευταία δεκαετία

Οι Τσι και Ράιτ, έχοντας μελετήσει αυταρχικές πολιτικές και καταγράψει δεδομένα για τους τύπους και τα χαρακτηριστικά πραξικοπημάτων μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, εξηγούν σε ανάλυσή τους στο The Conversation ότι αυτό που συνέβη στη Νότια Κορέα πλέον είναι πολύ συχνό.

«Συνολικά, έχουμε καταγράψει 46 αυτοπραξικοπήματα από το 1945 από δημοκρατικά εκλεγμένους ηγέτες […], συμπεριλαμβανομένης της τελευταίας απόπειρας στη Νότια Κορέα. Τα δεδομένα μας για το αυτοπραξικόπημα συγκεντρώθηκαν τα τελευταία τρία χρόνια με τη βοήθεια ορισμένων  προπτυχιακών φοιτητών στο Πανεπιστήμιο Κάρνεγκι Μέλον.

Το αμερικανικό αυτοπραξικόπημα του 2020

Ιστορικά, τα περισσότερα πραξικοπήματα έχουν διαπραχθεί, ή τουλάχιστον υποστηριχθεί, από στρατιωτικούς παράγοντες, όπως συνέβη στη Χιλή, όπου ο στρατηγός Αουγκούστο Πινοσέτ ανέτρεψε την κυβέρνηση του Σαλβαδόρ Αλιέντε το 1973.

Στα αυτό-πραξικοπήματα, όμως η «κίνηση», λένε οι ειδικοί, μπορεί να λάβει τη μορφή ενός διευθύνοντος συμβούλου που χρησιμοποιεί στρατεύματα για να κλείσει τη Βουλή, όπως ο πρόεδρος Γιουν Σοκ-γελ προσπάθησε ανεπιτυχώς να κάνει στη Νότια Κορέα.  Η κίνηση ήταν περισσότερο για τον περιορισμό των προσπαθειών της αξιωματικής αντιπολίτευσης -του κεντροαριστερού Δημοκρατικού Κόμματος- να ματαιώσει την πολιτική ατζέντα του Γιουν μέσω του ελέγχου του κοινοβουλίου. Ωστόσο, διήρκεσε μόλις λίγες ώρες.

Σε αντίθεση με τον Γιουν, άλλοι ηγέτες είχαν μεγαλύτερη επιτυχία. Ο πρόεδρος της Τυνησίας Κάις Σαϊέντ ενορχήστρωσε ένα αυτοπραξικόπημα τον Ιούλιο του 2021 απορρίπτοντας το κοινοβούλιο και το δικαστικό σώμα για να ανοίξει το δρόμο για την παράταση της προεδρικής του εξουσίας, κάτι που πέτυχε.

«Εναλλακτικά, ένας ηγέτης μπορεί να προσπαθήσει να εξαναγκάσει κρατικούς αξιωματούχους ή το νομοθετικό σώμα να ανατρέψει μια εκλογική ήττα. Το είδαμε αυτό να συμβαίνει με τον Ντόναλντ Τραμπ μετά τις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ το 2020 και ως εκ τούτου συμπεριλαμβάνουμε την προσπάθειά του να πιέσει τους τοπικούς αξιωματούχους -και τον τότε αντιπρόεδρο Μάικ Πενς- να ανατρέψουν το εκλογικό αποτέλεσμα στη λίστα μας με τις «απόπειρες αυτοπραξικοπήματος».

«Μόδα» τα τελευταία 10 χρόνια

Σύμφωνα όμως με τα δεδομένα των δύο ειδικών, τα αυτοπραξικοπήματα γίνονται πιο κοινά, με τα περισσότερα να διενεργούνται την τελευταία δεκαετία σε σύγκριση με οποιαδήποτε άλλη περίοδο από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

«Ενώ τα πραξικοπήματα ήταν η κύρια αιτία της δημοκρατικής κατάρρευσης κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, τα αυτοπραξικοπήματα έχουν γίνει η κύρια αιτία μετά την πρώση της ΕΣΣΔ» λένε οι Τσι και Ράιτ. «Το 1/3 όλων των απόπειρων αυτοπραξικοπήματος από δημοκρατικά εκλεγμένους ηγέτες από το 1946 έχουν συμβεί μόλις την τελευταία δεκαετία».

Αν και χρειάζεται περισσότερη έρευνα για να εξηγηθεί η πρόσφατη άνοδος των αυτοπραξικοπημάτων, οι δύο ειδικοί πιστεύουν ότι μέρος απάντησης βρίσκεται στην άνοδο των προσωποκεντρικών πολιτικών παγκοσμίως και στην υποχώρηση των κανόνων που θα έπρεπε να υιοθετούνται από άλλες χώρες εναντίον δικτατοριών, όπως η μη αναγνώρισή τους ή το πάγωμα των εμπορικών σχέσεων. Η ΕΕ έχει επιδείξει μεγάλη ανοχή σε δικτατορίες, ενώ συνεργαζόταν ανέκαθεν με πολλέ από αυτές.

Ποιοι οι τρόποι για ένα αυτό-πραξικόπημα

Οι δύο ειδικοί υπογραμμίζουν ότι δεν μπορούν να χαρακτηριστούν όλες οι κινήσεις ως αυτο-πραξικοπήματα. Για παράδειγμα, εάν ένας πρόεδρος ζητήσει από τη Βουλή να παρατείνει τα όρια της προεδρικής θητείας και τα δικαστήρια εγκρίνουν –όπως έκανε ο πρόεδρος της Βολιβίας Έβο Μοράλες το 2017– αυτό μπορεί να είναι ένα πλήγμα στους εκτελεστικούς περιορισμούς και τη δημοκρατία, αλλά δεν θεωρείται από τους δύο ειδικούς ως πραξικόπημα, καθώς η διαδικασία αλλαγής του νόμου είναι συνταγματική.

Η επανεξέταση των περιστάσεων -και των αποτελεσμάτων- αυτών των περιστατικών μας βοηθά να εντοπίσουμε τα πιο κοινά χαρακτηριστικά των αυτοπραξικοπημάτων. Οι ενέργειες του Γιουν στη Νότια Κορέα ήταν τυπικές κατά κάποιο τρόπο, αλλά όχι σε άλλους».

Πάνω από τις μισές απόπειρες αυτοπραξικοπήματος σε δημοκρατικές χώρες στοχεύουν το δικαστικό σώμα ή το νομοθετικό σώμα, ενώ περίπου το 40% επιδιώκει ρητά να υπονομεύσει τις δημοκρατικές εκλογές ή να εμποδίσει τους νικητές των εκλογών να αναλάβουν τα καθήκοντά τους. Οι υπόλοιποι στοχεύουν άλλες ελίτ του καθεστώτος ή ένα κατ’ όνομα στέλεχος. Ο Γιουν κήρυξε στρατιωτικό νόμο για να αρπάξει την εκτελεστική εξουσία από ένα νομοθετικό σώμα υπό την ηγεσία της αντιπολίτευσης.

Είναι ενδιαφέρον ότι μόνο το 1/4 των απόπειρων αυτοπραξικοπήματος στις δημοκρατίες περιλαμβάνει μια τέτοια κήρυξη έκτακτης ανάγκης. Πολύ πιο συνηθισμένες είναι οι επιθέσεις σε κόμματα και ηγέτες της αντιπολίτευσης και οι παρεμβάσεις στις εκλογές.

Τι πήγε στραβά λοιπόν για τον Γιουν στη Νότια Κορέα;

Οι Πρόεδροι και οι πρωθυπουργοί που επιχειρούν αυτοπραξικόπημα προφανώς πιστεύουν ότι έχουν καλές πιθανότητες επιτυχίας. «Ενώ μόνο οι μισές από τις παραδοσιακές απόπειρες πραξικοπήματος πετυχαίνουν, περισσότερες από 4 στις 5 απόπειρες αυτοπραξικοπήματος από δημοκρατικά εκλεγμένους ηγέτες πετυχαίνουν, σύμφωνα με τα δεδομένα μας».

Έτσι, οι δύο ειδικοί θεωρούν πολύ ασυνήθιστο το γεγονός ότι ο Γιουν έβγαλε τον στρατό φαινομενικά χωρίς προηγούμενη υποστήριξη των ηγετών του κόμματός του.

«Η επιτυχία του πραξικοπήματος εξαρτάται από τον συντονισμό πολλών ανθρώπων, συμπεριλαμβανομένων κομματικών συμμάχων και στρατιωτικών ελίτ. Αν και η απροκάλυπτη στρατιωτική υποστήριξη του είδους που έλαβε αρχικά ο Γιουν είναι χρήσιμη, δεν είναι πάντα αποφασιστική» υπογραμμίζουν.

Οι περισσότερες αποτυχίες αυτοπραξικοπήματος συμβαίνουν όταν οι στρατιωτικές και κομματικές ελίτ αποχωρούν. Οι λόγοι για αυτές τις αποχωρήσεις τείνουν να περιλαμβάνουν ένα μείγμα δομικών και ενδεχόμενων παραγόντων. Όταν μάζες ανθρώπων ξεχύνονται στους δρόμους για να αντιταχθούν στο πραξικόπημα, όπως είδαμε στη Σεούλ, τα μέλη του στρατού μπορεί να αγχωθούν και να λιποτακτήσουν, λένει οι δύο επιστήμονες, τονίζοντας ότι και η διεθνής καταδίκη του πραξικοπήματος μπορεί σίγουρα να βοηθήσει στην ανατροπή του αυτοπραξικοπήματος.

«Η δημόσια στήριξη στη δημοκρατία βοηθά επίσης. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τα αυτοπραξικοπήματα δεν συμβαίνουν συνήθως σε εδραιωμένες δημοκρατίες όπως οι ΗΠΑ που έχουν συσσωρεύσει «δημοκρατικό κεφάλαιο» – το απόθεμα των πολιτών και των κοινωνικών κεφαλαίων που αυξάνεται με τη μακρά ιστορία της δημοκρατίας».

Η Νότια Κορέα, είχαν πραγματοποιηθεί επιτυχημένα αυτο-πραξικοπήματα από τον Παρκ Τσουνγκ-χι το 1972 και τον Τσουν ντου-χουάν το 1980, αλλά σήμερα φαίνεται ότι το σύστημα λειτούργησε όταν απειλήθηκε.

Το απέγιναν οι αυτοπραξικοπηματίες;

Σύμφωνα με τους δύο πανεπιστημιακού, σπάνια αποτυχημένοι αυτοπραξικοπηματίες έμειναν στην εξουσία. Το αυτοπραξικόπημα μπορεί να τους οδηγήσει στην εκδίωξη με πραξικόπημα, όπως συνέβη στον Ντουμαρσέ Εστιμέ της Αϊτής τον Μάιο του 1950. Ή μπορεί να παραπεμφθούν, όπως συνέβη με τον Πέδρο Καστίγιο του Περού τον Δεκέμβριο του 2022.

Μόνο ένας αποτυχημένος αυτο-πραξικοπηματίας κατάφερε να κρατήσει το αξίωμα για περισσότερο από ένα χρόνο, ο πρόεδρος της Δομινικανής Δημοκρατίας το 1994, Χοακίν Μπαλαγκέρ.

Οι πιθανότητες είναι, λοιπόν, ότι οι μέρες του Προέδρου Γιουν στην εξουσία είναι μετρημένες. Μετά την απόπειρα αυτοπραξικοπήματος του, έξι κόμματα της αντιπολίτευσης υπέβαλαν πρόταση μομφής κατά του προέδρου. Αυτή η πρόταση χρειάζεται 200 ​​από τα 300 μέλη της Εθνοσυνέλευσης για να περάσει.

Και τα 190 παρόντα μέλη ψήφισαν υπέρ του τερματισμού του στρατιωτικού νόμου, συμπεριλαμβανομένων 18 από τα 108 μέλη του κόμματος του Yoon. Μόνο λίγοι ακόμη από τους νομοθέτες του συντηρητικού κόμματος θα έπρεπε να καταψηφίσουν τον Γιουν για να προχωρήσουν οι διαδικασίες παραπομπής.

«Απειλούμενοι από αυτοπραξικόπημα, οι δημοκρατικοί θεσμοί της Νότιας Κορέας φαίνεται να κρατούν – τουλάχιστον προς το παρόν».