“Tissue is the issue”: Ο δρόμος προς την εξατομίκευση της ογκολογικής θεραπείας

Γράφει η Κωνσταντίνα Θωμοπούλου, Ογκολόγος-Παθολόγος, Συνεργάτης Ε’ Παθολογικής Ογκολογικής Κλινικής ΥΓΕΙΑ

Τα τελευταία χρόνια, η ιατρική έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο στην καταπολέμηση του καρκίνου. Πολλές μορφές καρκίνου αντιμετωπίζονται πλέον ως χρόνιες ασθένειες προσφέροντας ποιοτικά χρόνια ζωής για τον ασθενή. Η σύγχρονη έρευνα έχει αποδείξει ότι δεν υπάρχει ένας «καρκίνος του πνεύμονα» ή ένας «καρκίνος του μαστού». Ακόμα και καρκίνοι που κατατάσσονται ιστολογικά στην ίδια κατηγορία, όπως το αδενοκαρκίνωμα ή το πλακώδες καρκίνωμα, μπορούν να παρουσιάζουν διαφορετικά χαρακτηριστικά από ασθενή σε ασθενή. Ο κάθε όγκος έχει τη δική του «υπογραφή», καθιστώντας τη θεραπεία μοναδική για κάθε ασθενή. Είναι χαρακτηριστικό ότι μπορεί να υπάρχουν καρκίνοι από το ίδιο όργανο (πχ καρκίνος του μαστού) που διαφέρουν τόσο πολύ μεταξύ τους, όσο και καρκίνοι από διαφορετικά όργανα που έχουν κοινά βιολογικά χαρακτηριστικά.

Οι βιοδείκτες είναι κρίσιμοι για την κατανόηση του καρκίνου. Όταν αναφερόμαστε σε αυτούς, μιλάμε για συγκεκριμένες γενετικές μεταλλάξεις που ενδέχεται να υπάρχουν στο DNA του όγκου. Αυτές οι μεταλλάξεις προσδιορίζουν την ευαισθησία του όγκου σε συγκεκριμένα φάρμακα. Δηλαδή, μέσω των βιοδεικτών μπορούμε να κατανοήσουμε ποιες θεραπείες θα είναι πιο αποτελεσματικές για τον συγκεκριμένο τύπο καρκίνου στον κάθε ασθενή ξεχωριστά.

Η έννοια της εξατομικευμένης θεραπείας είναι απλή και συνάμα επαναστατική: ανιχνεύουμε τα μοναδικά βιολογικά χαρακτηριστικά του όγκου σε κάθε ασθενή και παρέχουμε μια θεραπεία που είναι ” εξατομικευμένη” ακριβώς όπως ένα κλειδί που ανοίγει μια κλειδαριά. Η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει αρκετά βήματα.

Αρχικά, ανιχνεύουμε τον καρκίνο μέσω απεικονιστικών εξετάσεων, οι οποίες μας δείχνουν τη θέση και το στάδιο της νόσου. Στη συνέχεια, η βιοψία μας επιτρέπει να πάρουμε υλικό από τον όγκο. Με αυτό το υλικό, πραγματοποιούμε την μορφολογική διάγνωση, κατανοώντας ακριβώς ποιος είναι ο τύπος του καρκίνου που έχουμε να κάνουμε. Το επόμενο βήμα είναι να στείλουμε το υλικό για περαιτέρω γονιδιακή ανάλυση.

Ένα σημαντικό εργαλείο στη διαδικασία αυτή είναι το next generation sequencing (NGS). Αυτή η σύγχρονη μέθοδος ανάλυσης του DNA επιτρέπει την ταυτόχρονη εξέταση πολλών μεταλλάξεων. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία, ιδίως στην περίπτωση μεταστατικού καρκίνου, όπου το υλικό που διαθέτουμε για βιοψία μπορεί να είναι περιορισμένο. Μέσω του NGS μπορούμε να εξετάσουμε εκατοντάδες γονίδια ταυτόχρονα, συλλέγοντας πληροφορίες που είναι απαραίτητες για τη θεραπεία.
Αυτή η μέθοδος, μας δίνει τη δυνατότητα να ανιχνεύσουμε ποια από τις πολλές μεταλλάξεις μπορεί να αποτελούν βιοδείκτες και έτσι να καθορίσουμε την κατάλληλη θεραπεία. Για παράδειγμα, ένα φάρμακο που έχει εγκριθεί για τον καρκίνο του μαστού με συγκεκριμένη μετάλλαξη μπορεί να είναι ωφέλιμο και για ασθενείς με καρκίνο του προστάτη ή των ωοθηκών, εφόσον φέρουν την ίδια μετάλλαξη. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα γονίδια BRCA1 και BRCA2, γνωστά για τη σύνδεσή τους με τον καρκίνο του μαστού. Αρχικά, οι θεραπείες που στόχευαν αυτές τις μεταλλάξεις προορίζονταν μόνο για γυναίκες με καρκίνο του μαστού. Ωστόσο, οι κλινικές δοκιμές αποκάλυψαν ότι αυτές οι θεραπείες είναι επίσης αποτελεσματικές σε ασθενείς με καρκίνο ωοθηκών, προστάτη και παγκρέατος που φέρουν τις ίδιες μεταλλάξεις. Αυτή η διαθεσιμότητα φαρμάκων σε διαφορετικούς τύπους καρκίνου υπογραμμίζει την ανάγκη για τη γονιδιακή ανάλυση των όγκων, ανεξάρτητα από τον τύπο του καρκίνου που έχουν.

Η εξατομικευμένη προσέγγιση αλλάζει τον τρόπο που κατανοούμε και θεραπεύουμε τον καρκίνο. Με βάση τους βιοδείκτες, μπορούμε να διαχωρίσουμε τους καρκίνους σε υποκατηγορίες με βάση το μοριακό τους προφίλ, παρέχοντας πιο στοχευμένες θεραπείες, οι οποίες εξασφαλίζουν μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα και μειωμένες παρενέργειες. Αυτή η νέα εποχή στην ογκολογία σηματοδοτεί μια ελπιδοφόρα προοπτική για τους ασθενείς, καθώς συνεχώς ανακαλύπτονται και δοκιμάζονται νέες μέθοδοι και θεραπείες.

H παγκόσμια ογκολογική κοινότητα θεσπίζει την οδηγία «tissue is the issue”, δηλαδή το δείγμα ιστού από τον όγκο είναι το πλέον καταλυτικό θέμα. Γιατί ο στόχος μας είναι ξεκάθαρος : εξατομίκευση της θεραπείας με σκοπό τόσο την αντιμετώπιση της νόσου όσο και για την βελτιστοποίηση της ποιότητας ζωής του κάθε ασθενή ξεχωριστά.