Ουκρανία: Τα «αγκάθια» που απειλούν την ειρηνευτική συμφωνία

Η Ρωσία, οι ΗΠΑ και η Ουκρανία συμφωνούν ότι ο τερματισμός του σχεδόν τετραετούς πολέμου φέρεται να πλησιάζει, αλλά, σύμφωνα με τα λόγια του Ντόναλντ Τραμπ, παραμένουν «ένα ή δύο πολύ δύσκολα, πολύ επίπονα ζητήματα».

Σύμφωνα με το BBC, τα δύο πιο δύσκολα ζητήματα στο σχέδιο των 20 σημείων της Ουάσινγκτον αφορούν στο εδαφικό και την τύχη του μεγαλύτερου πυρηνικού σταθμού της Ευρώπης, ο οποίος επί του παρόντος βρίσκεται υπό ρωσική κατοχή.

Το Κρεμλίνο συμφωνεί με τον Τραμπ ότι οι διαπραγματεύσεις βρίσκονται «στο τελικό στάδιο» και το επόμενο βήμα του Βολοντίμιρ Ζελένσκι είναι να συναντήσει τους Ευρωπαίους ηγέτες στη Γαλλία στις 6 Ιανουαρίου, αλλά οποιοδήποτε από τα αδιέξοδα ζητήματα θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο τη συμφωνία.

Οι επιδιώξεις του Πούτιν για τον Ντονμπάς

Ο Βλαντίμιρ Πούτιν δεν έχει υποχωρήσει από την απαιτητική του στάση για ολόκληρη τη βιομηχανική περιοχή του Ντονμπάς στην Ουκρανία, παρόλο που ο Ουκρανός πρόεδρος έχει προτείνει συμβιβασμό.

Οι ρωσικές δυνάμεις καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής Λουγκάνσκ στα ανατολικά, αλλά λίγο περισσότερο από το 75% του Ντόνετσκ, και ο Πούτιν τα θέλει όλα, συμπεριλαμβανομένων των υπόλοιπων πόλεων «ζώνης οχυρών» Σλοβιάνσκ και Κραματόρσκ.

«Δεν μπορούμε απλά να αποσυρθούμε, είναι παράνομο», λέει ο Ζελένσκι. «Εκεί ζουν άνθρωποι, 300.000 άνθρωποι… Δεν μπορούμε να χάσουμε αυτούς τους ανθρώπους».

Έχει προτείνει οι ουκρανικές δυνάμεις να αποσυρθούν από την περιοχή για να δημιουργήσουν μια αποστρατιωτικοποιημένη ή ελεύθερη οικονομική ζώνη που θα ελέγχεται από την Ουκρανία, αν και οι Ρώσοι αποσυρθούν στην ίδια απόσταση. Η τρέχουσα γραμμή επαφής θα ελέγχεται τότε από διεθνείς δυνάμεις.

Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι ο Πούτιν θα συμφωνήσει σε κάτι τέτοιο, και οι Ρώσοι στρατηγοί του έχουν πει ότι καταλαμβάνουν γρήγορα ουκρανικό έδαφος.

«Αν οι αρχές στο Κίεβο δεν θέλουν να επιλύσουν αυτό το ζήτημα ειρηνικά, θα λύσουμε όλα τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε με στρατιωτικά μέσα», προειδοποίησε ο Πούτιν.

Και οι δύο πλευρές θεωρούνται ευρέως ότι έχουν εξαντληθεί, και αναλυτές του Ινστιτούτου Μελέτης του Πολέμου έχουν εκτιμήσει ότι οι ρωσικές δυνάμεις θα χρειαστούν μέχρι τον Αύγουστο του 2027 για να κατακτήσουν το υπόλοιπο Ντονέτσκ, αν καταφέρουν να διατηρήσουν τον τρέχοντα ρυθμό προώθησής τους – κάτι που δεν είναι δεδομένο.

Ο συμβιβασμός του Ζελένσκι θα απαιτούσε επίσης την αποχώρηση των ρωσικών στρατευμάτων από άλλες περιοχές του ουκρανικού εδάφους όπου διατηρούν περιορισμένη παρουσία, συμπεριλαμβανομένων των περιοχών Χάρκοβο και Σούμι στο βορρά, Ντνιπροπετρόφσκ στο ανατολικό τμήμα και Μυκόλαϊβ στο νότο.

Χωρίς κίνηση στο Ντονέτσκ, η πιθανότητα μιας ειρηνευτικής συμφωνίας φαίνεται μη ρεαλιστική, αλλά ένας ρωσικός συμβιβασμός δεν είναι απίθανος.

Ο απεσταλμένος του Κρεμλίνου Γιούρι Ουσάκοφ δήλωσε πρόσφατα ότι «είναι απολύτως πιθανό να μην υπάρχουν στρατεύματα (στο Ντονμπάς), ούτε ρωσικά ούτε ουκρανικά», αν και ήταν κατηγορηματικός ότι το έδαφος θα αποτελεί μέρος της Ρωσικής Ομοσπονδίας.

Ο πυρηνικός σταθμός της Ζαπορίζια

Από τον Μάρτιο του 2022, η Ρωσία έχει καταλάβει τον μεγαλύτερο πυρηνικό σταθμό της Ευρώπης στο Ενεργοντάρ, στις όχθες του ποταμού Δνείπερου. Ωστόσο, οι έξι πυρηνικοί αντιδραστήρες του σταθμού Ζαπορίζια δεν παράγουν ηλεκτρική ενέργεια – όλοι βρίσκονται σε κατάσταση ψυχρής διακοπής λειτουργίας για περισσότερα από τρία χρόνια – και η εξωτερική τροφοδοσία ηλεκτρικής ενέργειας από την Ουκρανία διατηρεί τον σταθμό σε λειτουργία για να αποτρέψει την κατάρρευση.

Για να τεθεί ξανά σε λειτουργία, χρειάζονται σημαντικές επενδύσεις, εν μέρει για την ανοικοδόμηση του κατεστραμμένου υδροηλεκτρικού φράγματος Καχόβκα, το οποίο χρησιμοποιούνταν για την παροχή νερού ψύξης στο εργοστάσιο.

Η Ουκρανία πιστεύει ότι η περιοχή πρέπει επίσης να αποστρατιωτικοποιηθεί και να μετατραπεί σε ελεύθερη οικονομική ζώνη.

Σύμφωνα με τον Ζελένσκι, η πρόταση των ΗΠΑ είναι να διαχειριστούν το εργοστάσιο ως κοινή επιχείρηση με τη Ρωσία και την Ουκρανία. Το Κίεβο έχει δηλώσει ότι αυτό είναι μη ρεαλιστικό και ότι, αντ’ αυτού, οι ΗΠΑ και η Ουκρανία θα μπορούσαν να το διαχειριστούν από κοινού σε αναλογία 50-50, με τις ΗΠΑ να αποφασίζουν πού θα πηγαίνει το ήμισυ της ενέργειας – υπονοώντας ότι θα πηγαίνει στη Ρωσία.

Το πρόβλημα της Ουκρανίας είναι ότι η Ρωσία δεν θα το αφήσει να φύγει και ο επικεφαλής της ρωσικής πυρηνικής υπηρεσίας Rosatom, Alexei Likachev, έχει τονίσει ότι μόνο ένας φορέας – η Ρωσία – μπορεί να το λειτουργήσει και να διασφαλίσει την ασφάλειά του.

Έχει αφήσει ανοιχτό το ενδεχόμενο η Ουκρανία να μπορεί να χρησιμοποιεί την ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται από το εργοστάσιο στο πλαίσιο της διεθνούς συνεργασίας.

Ο συμβιβασμός σε αυτό το ζήτημα μπορεί να μην είναι ανυπέρβλητος, αλλά θα απαιτούσε ένα επίπεδο εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο γειτονικών κρατών, το οποίο δεν υπάρχει.

Έλλειψη εμπιστοσύνης παρά τη θετική ρητορική

Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς σημαντική πρόοδο στα μεγαλύτερα σημεία διαφωνίας, όταν υπάρχει τόσο λίγη εμπιστοσύνη.

Όταν ο Τραμπ πρότεινε αυτή την εβδομάδα ότι ο Πούτιν «θέλει να δει την Ουκρανία να πετυχαίνει… συμπεριλαμβανομένης της προμήθειας ενέργειας… σε πολύ χαμηλές τιμές», ο Ζελένσκι σαφώς δεν πίστεψε ούτε λέξη.

«Δεν εμπιστεύομαι τους Ρώσους και… δεν εμπιστεύομαι τον Πούτιν, ο οποίος δεν επιθυμεί την επιτυχία της Ουκρανίας», δήλωσε ο Ουκρανός ηγέτης.

Η Ρωσία έχει επίσης δείξει ελάχιστη εμπιστοσύνη στο Κίεβο, κατηγορώντας τις ουκρανικές δυνάμεις ότι έστρεψαν drones εναντίον μιας κατοικίας του Πούτιν στην περιοχή του Νόβγκοροντ, αν και δεν παρουσίασε αποδείξεις για την επίθεση.

Η Ουκρανία αρνείται ότι συνέβη κάτι τέτοιο και πιστεύει ότι πρόκειται για πρόσχημα της Ρωσίας για περαιτέρω ρωσικές επιθέσεις εναντίον κυβερνητικών κτιρίων στο Κίεβο.

Εγγυήσεις ασφαλείας

Το Κίεβο έχει ζητήσει από τους ηγέτες των ΗΠΑ και της Ευρώπης εγγυήσεις ασφάλειας, ώστε να εξασφαλιστεί μια αντίδραση τύπου ΝΑΤΟ σε περίπτωση νέας ρωσικής επίθεσης. Η Ουκρανία επιδιώκει επίσης να διατηρήσει στρατό 800.000 ανδρών.

Αν και οι ΗΠΑ και η Ευρώπη ενδέχεται να υπογράψουν συμφωνία για την ασφάλεια, η Ρωσία δεν θα δεχτεί την παρουσία ευρωπαϊκών στρατευμάτων στην Ουκρανία.

Οι οικονομικές απώλειες για την Ουκρανία έχουν εκτιμηθεί σε 800 δισ. δολάρια (600 δισ. λίρες), οπότε ένα άλλο βασικό ζήτημα είναι το πόσο θα συνεισφέρει η Ρωσία σε αυτό. Οι ΗΠΑ συζητούν για ένα κοινό επενδυτικό ταμείο με την Ευρώπη, και η Ρωσία διαθέτει περιουσιακά στοιχεία αξίας 210 δισ. ευρώ (183 δισ. λίρες) στην Ευρώπη που θα μπορούσαν επίσης να χρησιμοποιηθούν, παρόλο που η Μόσχα έχει μέχρι στιγμής αρνηθεί να το επιτρέψει.

Η Ρωσία απορρίπτει επίσης την αίτηση της Ουκρανίας να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ. Αυτό μπορεί να μην αποτελεί μεγάλο εμπόδιο, καθώς δεν υπάρχει ακόμη πιθανότητα να συμβεί, αλλά αποτελεί μέρος του συντάγματος της Ουκρανίας, οπότε θα είναι δύσκολο να επιτευχθεί συμφωνία.

Η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί επίσης ένα πιθανό εμπόδιο, ίσως λιγότερο για τη Ρωσία από ό,τι για τις χώρες που προηγούνται της Ουκρανίας στην ουρά για ένταξη στην ΕΕ. Λίγοι πιστεύουν ότι θα συμβεί πολύ σύντομα.

Πόσο πιθανό είναι ένα ουκρανικό δημοψήφισμα

Ο Ουκρανός ηγέτης επικαλέστηκε δημοσκοπήσεις που δείχνουν ότι το 87% των Ουκρανών επιθυμεί την ειρήνη, ενώ ταυτόχρονα το 85% απορρίπτει την αποχώρηση από το Ντονμπάς.

Επομένως, πιστεύει ότι καμία απόφαση σχετικά με το μέλλον του Ντονέτσκ ή το ευρύτερο σχέδιο 20 σημείων δεν μπορεί να ληφθεί χωρίς δημοψήφισμα και 60ήμερη εκεχειρία για την προετοιμασία του: «Ένα δημοψήφισμα είναι ο τρόπος για να το αποδεχτούμε ή να το απορρίψουμε».

Και αυτό αποτελεί πιθανό σημείο διαφωνίας, καθώς το Κρεμλίνο υποστηρίζει ότι μια προσωρινή εκεχειρία θα παρατείνει μόνο τη σύγκρουση και θα οδηγήσει σε νέες εχθροπραξίες – και ο Τραμπ έχει δηλώσει ότι κατανοεί τη θέση του Πούτιν.

Ωστόσο, χωρίς μια τέτοια ψηφοφορία, ο Ζελένσκι πιστεύει ότι μια συμφωνία δεν θα έχει καμία ισχύ, γεγονός που προστίθεται στον κατάλογο των επίπονων ζητημάτων που πρέπει να επιλυθούν.

Πηγή: BBC